Dynamiczny postęp technologiczny, rozwój innowacyjności i wzrost oczekiwań konsumentów w zakresie spożywanej żywności sprzyjają kreowaniu nowych produktów spożywczych, o bardziej atrakcyjnych i pożądanych cechach użytkowych. Zależność ta, skłania w pewnym stopniu podmioty branży spożywczej do stosowania substancji uwydatniających i/lub uczestniczących w tworzeniu cech sensorycznych artykułów spożywczych. Przykładem, ww. substancji są barwniki.

Zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1333/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie dodatków do żywności, barwniki to substancje nadające lub przywracające żywności barwę, obejmujące naturalne składniki żywności i naturalne źródła, które w normalnych warunkach ani nie są same spożywane jako żywność ani nie są stosowane jako typowe składniki żywności. W rozumieniu niniejszego rozporządzenia barwnikami są preparaty uzyskane ze środków spożywczych i innych jadalnych surowców naturalnych uzyskanych poprzez fizyczną lub chemiczną ekstrakcję, której efektem jest selektywna ekstrakcja pigmentów względem składników odżywczych lub aromatycznych.

W rozumieniu prawa stosowanie barwników spożywczych jest dopuszczone do następujących celów:

• przywrócenia pierwotnego wyglądu zewnętrznego żywności, której barwa uległa zmianie w wyniku przetwarzania, przechowywania, pakowania i dystrybucji, co spowodowało ewentualne zmniejszenie możliwości zaakceptowania jej wyglądu zewnętrznego;
• sprawienia, że żywność stanie się wizualnie bardziej atrakcyjna;
• nadania barwy żywności, która w przeciwnym razie byłaby bezbarwna.

Podyktowane względami technologicznymi użycie barwników spożywczych w żywności nie może wprowadzać konsumenta w błąd. Z tego też względu należy ściśle przestrzegać zapisów regulujących kwestie stosowania w żywności i etykietowania barwników spożywczych.  Jednym z istotnych aspektów, który należy wziąć pod uwagę w przypadku chęci wykorzystania barwników jest zakres ich użycia. Mianowicie, prawo ściśle określa, do których kategorii żywności, barwniki mogą zostać użycie, jak również, gdzie ich użycie jest niedozwolone. Przykładowo, obecność barwników spożywczych nie została dopuszczona w:

• makaronach i „gnocchi”;
• sosach na bazie pomidorów;
• jajach i produktach jajecznych;
• chlebach i produktach podobnych;
• czy żywności nieprzetworzonej [1].

W rozumieniu rozporządzenia nr 1333/2008 w zakres definicji żywności nieprzetworzonej wpisuje się przykładowo świeże mięso i surowe wyroby mięsne.

Warto również zwrócić uwagę na kwestie oznakowania artykułów spożywczych zawierających barwnik, bądź też barwniki. Mianowicie, każdy dodatek barwników do żywności musi zostać zadeklarowany na etykiecie środków spożywczych poprzez wskazanie nazwy lub numeru E barwnika(-ów). Warto również wskazać, że użycie niektórych dodatków wymaga zamieszczenia dodatkowych, szczegółowych informacji na etykiecie. Wskazany przypadek przedstawiono w tabeli 1.

Tabela 1. Wykaz barwników spożywczych, których użycie wymaga zamieszczenia dodatkowej informacji

Niemniej jednak, przewidziano również zwolnienia. Mianowicie, użycie niniejszych substancji do celów znakowania sanitarnego lub do celów innych oznakowań na produktach mięsnych, do celów dekoracyjnego barwienia lub stemplowania skorup jaj oraz w napojach o zawartości alkoholu większej niż 1,2% objętościowo nie wymaga zamieszczenia ww. dodatkowych informacji.

Sporną kwestią dla wielu podmiotów branży spożywczej jest również aspekt umieszczania różnego rodzaju stwierdzeń np. „bez sztucznych barwników”. W przedstawionym aspekcie należy być ostrożnym. Szczególnie, że prawo nie rozróżnia podziału na barwniki „naturalne” i „sztuczne”. Jedynie w literaturze powiązanej z technologią żywności wskazuje się, że barwniki pozyskiwane są z występujących w przyrodzie surowców roślinnych lub zwierzęcych, wytwarzane są metodami biotechnologicznymi lub otrzymywane syntetycznie, stąd też spotykany podział na naturalne, nieorganiczne i syntetyczne.

Barwnikiem wartym uwagi, dopuszczonym do stosowania w niektórych krajach i produktach jest substancja pochodzenia owadziego, o nazwie kwas karminowy, karmin (E120). Zgodnie z definicją zawartą w rozporządzeniu Komisji (UE) nr 231/2012 z dnia 9 marca 2012 r. ustanawiające specyfikacje dla dodatków do żywności wymienionych w załącznikach II i III do rozporządzenia (WE) nr 1333/2008 Parlamentu Europejskiego i Rady wspomniana substancja otrzymywana jest w wyniku wodnej, wodnoalkoholowej lub alkoholowej ekstrakcji koszenili, tj. wysuszonych żeńskich osobników owadów Dactylopius coccus Costa.

Przy czym, na poziomie krajowym pewne poruszane w tym artykule kwestie zostały dodatkowo uregulowane na mocy innych przepisów, m.in.: rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 14 stycznia 2009 r.  w sprawie wprowadzenia do obrotu i stosowania w żywności na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej określonych substancji dodatkowych oraz rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 22 listopada 2010 r. w sprawie dozwolonych substancji dodatkowych.

[1] żywność nieprzetworzona – oznacza żywność, która nie została poddana jakiejkolwiek obróbce wywołującej zasadniczą zmianę jej stanu pierwotnego, przy czym uważa się, że zasadniczej zmiany nie wywołują w szczególności czynności takie, jak: dzielenie, porcjowanie, odcinanie, obieranie z kości lub ości, mielenie mięsa, zdejmowanie skóry, obcinanie, okrawanie, obieranie, rozdrabnianie, krojenie, czyszczenie, trybowanie, głębokie mrożenie, zamrażanie, schładzanie, mielenie, łuskanie, pakowanie lub rozpakowywanie.

W razie pytań i wątpliwości związanych z prawem żywnościowym zapraszamy do kontaktu z naszym ekspertem, mec. Piotrem Włodawcem: wlodawiec[at]prokurent.com.pl

Autorzy:

Piotr Włodawiec – Radca prawny / Starszy Partner

Weronika Szewc – Inżynier Technologii Żywności

Stan prawny na dzień: 17.05.2024 r.