W raporcie opublikowanym przez Combustible Dust Incident Report (2023) branże produkcji żywności, przetwórstwa drewna, produkcji metali znajdują się w czołówce sektorów podatnych na pożary i wybuch spowodowanych przez pyły palne. Od 2017 roku sektor żywnościowy stanowił od 33% do 50% incydentów spowodowanych przez pyły organiczne.
Ustawowe wymagania dotyczące ATEX (Atmosphere Explosibles) wymagają stosowania ochrony przeciwwybuchowej w miejscach zagrożonych wybuchem. ATEX to unijne dyrektywy określające wymagania bezpieczeństwa, jakie muszą spełniać miejsca pracy oraz sprzęt wykorzystywany w atmosferach wybuchowych:
- Dyrektywa 1999/92/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 16 grudnia 1999 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników zatrudnionych na stanowiskach pracy, na których może wystąpić atmosfera wybuchowa
- Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/34/UE z dnia 26 lutego 2014 r. w sprawie harmonizacji ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do urządzeń i systemów ochronnych przeznaczonych do użytku w atmosferze potencjalnie wybuchowej
Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów i terenów „zagrożenie wybuchem” to możliwość tworzenia przez palne gazy, pary palnych cieczy, pył lub włókna palnych ciał stałych, w różnych warunkach, mieszanin z powietrzem, które pod wpływem czynnika inicjującego zapłon wybuchają, czyli ulegają gwałtownemu spalaniu połączonemu ze wzrostem ciśnienia.
„Strefa zagrożenia wybuchem” to przestrzeń, w której może występować mieszanina wybuchowa substancji palnych z powietrzem lub innymi gazami utleniającymi. Granicę wybuchowości określa się jako wielkość stężenia par, gazów lub pyłów substancji, które w mieszaninie z powietrzem mogą wybuchać od bodźca termicznego. Dolna granica wybuchowości jest to najniższe stężenie substancji palnej, zaś górna granica wybuchowości to najwyższe stężenie substancji palnej w mieszaninie z powietrzem, przy którym jeszcze może nastąpić zapalenie się tej substancji i jej wybuch pod wpływem bodźca termicznego.
Miejsca niebezpieczne są klasyfikowane według stref na podstawie częstotliwości pojawiania się i czasu trwania środowisk wybuchowych.
| Klasyfikacja miejsc niebezpiecznych | |
| Strefa 0 (gaz) Strefa 20 (pył) | Przestrzeń zagrożona wybuchem utrzymuje się stale, przez długi okres czasu |
| Strefa 1 (gaz) Strefa 21 (pył) | Prawdopodobne, że przestrzeń zagrożona wybuchem będzie występować podczas zwykłych czynności |
| Strefa 2 (gaz) Strefa 22 (pył) | Mało prawdopodobne, że przestrzeń zagrożona wybuchem będzie występować podczas zwykłych czynności. Jeśli wystąpi to utrzymuje się przez krótki okres czasu. |
Każdego roku na całym świecie odnotowuje się około 400-500 wypadków związanych ze magazynowaniem i przetwarzaniem surowców roślinnych. Ponad połowa z nich miała miejsce w młynach i elewatorach zbożowych. Poniżej przedstawiono kilka wydarzeń związanych z eksplozją pyłu pochodzenia roślinnego:
- Wybuch mąki w młynie w Cordero (Włochy) w 2007 r.
- Eksplozja pyłu mącznego w piekarni w Braszowie (Rumunia) w 2015 r.
- Wybuch mąki kukurydzianej w zakładzie przetwórstwa kukurydzy w Wisconsin (USA) w 2017 r.
- Zawalenie młyna paszowego spowodowane mieszanką pyłowo-powietrzną w Belenkoye (Rosja) w 2020 r.
- Eksplozja pyłu mącznego w fabryce piekarniczej w Savannah (USA) w 2021 r.
Najczęstszymi przyczynami powodującymi wybuchy w młynach:
- brak zabezpieczeń przeciwwybuchowych,
- nieterminowe usuwanie pyłu organicznego,
- naruszenie przepisów przeciwpożarowych,
- dopuszczenie do pracy nieprzeszklonych pracowników,
- źle eksploatowany sprzęt i brak jego konserwacji,
- zła organizacja pracy.
Elewatory, silosy, cyklony, leje zasypowe, młyny zaliczane są do strefy 20 klasyfikując te miejsca jako obszary niebezpieczne ze względu na występujące w nich środowisko pożarowe i wybuchowe. Gromadzący się w nich pył mączny stwarza realne zagrożenie. Pył mączny powstaje podczas procesów technologicznych takich jak przetwarzanie ziarna na mąkę, transport surowców, załadunek, mieszanie, pakowanie mąki.
Wybuchów pyłu mącznego nie da się całkowicie wyeliminować. Zakłady przetwórstwa spożywczego można chronić poprzez zmniejszenie prawdopodobieństwa ich wystąpienia. Aby zapobiegać takim wydarzeniom należy stosować ochronę przeciwwybuchową (np. systemy odsprzęgania, tłumienia wybuchu), przeprowadzać konserwację sprzętu oraz utrzymywać rygorystyczny program porządkowo i sanitarny.
W razie pytań i wątpliwości związanych z powyższą materią zapraszamy do kontaktu z naszym ekspertem, mec. Piotrem Włodawcem: wlodawiec[at]prokurent.com.pl
Autorzy:
Piotr Włodawiec – Radca prawny / Starszy Partner
Paweł Buczyński – Inżynier Technologii Żywności
Stan prawny na dzień: 24.05.2024 r.
