Sektor maszynowy jest ważną gałęzią przemysłu inżynierskiego i stanowi jeden z przemysłowych filarów gospodarki. W celu zmniejszenia ilości wypadków z udziałem maszyn powodowanych przez ich niewłaściwe projektowanie, nie właściwą konstrukcję i nieprawidłowe użytkowanie – Unia Europejska wprowadziła Dyrektywę Parlamentu Europejskiej i Rady 2006/42/WE z dnia 17 maja 2006 r. w sprawie maszyn, zmieniająca dyrektywę 95/16/WE (Dz. Urz. UE L 157 z 09.06.2006, str. 24). W ten sposób ujednolicono przepisy dotyczące projektowania, wykonywania maszyn, ich instalowania i konserwację, ze szczególnym naciskiem na ochronę zdrowia i bezpieczeństwo.

Przepisy dyrektywy zostały wprowadzone do polskiego porządku prawnego w drodze rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 21 października 2008 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla maszyn (Dz. U. 2008 Nr 199 poz. 1228 z późn. zm.).

Dyrektywa wprowadziła zasadnicze wymagania w zakresie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa, procedury zgodności, deklarację zgodności, zasady prawidłowego oznaczania i umieszczania oznakowania CE. Obwiązująca dyrektywa ma zapewnić pewność prawną, która umożliwi wprowadzenie maszyn do obrotu na tych samych zasadach we wszystkich państwach członkowskich, a także umożliwić swobodny przepływ towarów na terytorium Unii Europejskiej.

„Maszyna może być wprowadzona do obrotu lub oddana do użytku, jeżeli spełnia przepisy rozporządzenia i przy prawidłowym zainstalowaniu i konserwacji oraz zastosowaniu zgodnym z przeznaczeniem lub w warunkach, które można przewidzieć, nie stwarza zagrożenia dla bezpieczeństwa i zdrowia osób oraz, w przypadkach gdzie ma to zastosowanie, zwierząt domowych, mienia lub w przypadku maszyn do stosowania pestycydów – środowiska.”

ZAKRES ZASTOSOWANIA ROZPORZĄDZENIA

Wyżej wymienione Rozporządzenie Ministra Gospodarki określa zasadnicze wymagania w zakresie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia dotyczące projektowania i wykonywania wprowadzonych do obrotu lub oddanych do użytku:

• Maszyn – przez maszyny należy rozumieć:
  1. zespół wyposażony lub który można wyposażyć w mechanizm napędowy inny niż bezpośrednio wykorzystujący siłę mięśni ludzkich lub zwierzęcych, składający się ze sprzężonych części lub elementów, z których przynajmniej jedna jest ruchoma, połączonych w całość mającą konkretne zastosowanie,
  2. zespół, o którym mowa w lit. a, bez elementów przeznaczonych do jego podłączenia w miejscu pracy lub do podłączenia do źródeł energii i napędu,
  3. zespół, o którym mowa w lit. a i b, gotowy do zainstalowania i zdolny do funkcjonowania jedynie po zamontowaniu na środkach transportu lub zainstalowaniu w budynku lub na konstrukcji,
  4. zespoły maszyn, o których mowa w lit. a-c, lub maszyny nieukończone określone w pkt 7, które w celu osiągnięcia określonego efektu końcowego zostały zestawione i są sterowane w taki sposób, że działają jako zintegrowana całość,
  5. zespół sprzężonych części lub elementów, z których przynajmniej jeden jest ruchomy, połączonych w całość, przeznaczony do podnoszenia ładunków, którego jedynym źródłem mocy jest bezpośrednie wykorzystanie siły mięśni ludzkich;
• Wyposażenia wymiennego – urządzenie, które jest montowane przez operatora do oddanych do użytku maszyny lub ciągnika, w celu zmiany ich funkcji lub przypisania im nowej funkcji, jeśli wyposażenie to nie jest narzędziem;
• Elementów bezpieczeństwa – element, który służy do spełnienia funkcji bezpieczeństwa, jest wprowadzany do obrotu oddzielnie, a jego uszkodzenie lub nieprawidłowe działanie zagraża bezpieczeństwu osób, oraz nie jest niezbędny do działania maszyny lub można go zastąpić zwykłymi elementami tak, aby maszyna mogła działać; orientacyjny wykaz elementów bezpieczeństwa określa załącznik nr 1 do rozporządzenia;
• Osprzętu do podnoszenia – element lub wyposażenie niezwiązane z maszyną podnoszącą, w tym również zawiesia i ich elementy, umożliwiające utrzymanie ładunku, umieszczane pomiędzy maszyną a ładunkiem lub na samym ładunku lub mogące stanowić integralną część ładunku, które są wprowadzane do obrotu oddzielnie;
• Łańcuchów, lin i pasów – łańcuchy, liny i pasy do podnoszenia stanowiące część maszyny podnoszącej lub osprzętu do podnoszenia;
• Odłączalnych urządzeń do mechanicznego przenoszenia napędu – odłączany element do przenoszenia mocy między maszynami samobieżnymi lub ciągnikami a innymi maszynami przez połączenie ich na pierwszym stałym łożysku; w przypadku gdy urządzenie zostało wprowadzone do obrotu z osłoną, należy je traktować jako jeden wyrób;
• Maszyn nieukończonych – zespół elementów tworzących maszynę, która nie może być samodzielnie stosowana; jedynym przeznaczeniem maszyny nieukończonej jest włączenie do innej maszyny lub połączenie z inną maszyną lub maszyną nieukończoną lub wyposażeniem w celu stworzenia maszyny; układ napędowy jest maszyną nieukończoną;

WPROWADZENIE MASZYNY DO OBROTU

Przed wprowadzeniem maszyny do obrotu lub oddaniem do użytku producent lub jego upoważniony przedstawiciel: 1) zapewnia, że maszyna spełnia odpowiednie zasadnicze wymagania w zakresie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa określone w rozporządzeniu; 2) zapewnia, że dostępna jest dokumentacja techniczna; 3) dostarcza niezbędnych informacji, w szczególności instrukcji; 4) przeprowadza właściwe procedury oceny zgodności; 5) sporządza deklarację zgodności WE i zapewnia, że została dołączona do maszyny; 6) umieszcza oznakowanie CE, zgodnie z zasadami określonymi w rozporządzeniu.

PRAWIDŁOWE OZNACZENIE MASZYN

Oznaczenie maszyn powinno być widoczne, czytelne, trwałe i powinno zawierać co najmniej: nazwę i adres producenta oraz jego upoważnionego przedstawiciela (jeżeli taki występuje), określenie maszyny, oznakowanie CE, oznaczenie serii lub typu maszyny, numer seryjny (jeżeli taki występuje), rok budowy maszyny, rozumiany jako rok zakończenia procesu produkcji.

Oprócz oznaczeń wyżej wymienionych, na maszynie powinny znaleźć się pełne informacje dotyczące typu maszyny oraz informacje niezbędne do bezpiecznego użytkowania maszyny.

OZNAKOWANIE CE

Oznakowanie CE jest deklaracją producenta, że jego wyrób spełnia zasadnicze wymagania dotyczących go dyrektyw w tym dyrektywy maszynowej.

Wszystkie inne oznakowania, które mogłyby wprowadzać w błąd, co do oznaczenia lub formy oznakowania CE, lub co do jego jednego i drugiego są zakazane.

ZASADNICZE WYMAGANIA W ZAKRESIE BEZPIECZEŃSTWA I OCHRONY ZDROWIA DOTYCZĄCE MASZYN PRZEZNACZONYCH DO KONTAKTU Z ARTYKUŁAMI SPOŻYWCZYMI

Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 21 października 2008 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla maszyn przewiduje dodatkowe wymagania dla maszyn przeznaczonych do kontaktu z artykułami spożywczymi.

Maszyny przeznaczone do kontaktu z artykułami spożywczymi:

• powinny być zaprojektowane i wykonane w taki sposób aby uniknąć ryzyka infekcji,
• w celu uniknięcia ryzyka infekcji, choroby lub zarażenia należy przestrzegać następujących zasad higieny:
  • części stykające się z żywnością, produktami kosmetycznymi lub farmaceutycznymi oraz przeznaczone do kontaktu z tymi produktami lub artykułami powinny spełniać wymagania określone w przepisach dotyczących bezpieczeństwa żywności; maszyna powinna być zaprojektowana i wykonana w taki sposób, aby części te można było oczyścić przed każdym użyciem, a w przypadku gdy nie jest to możliwe, należy używać części jednorazowego użytku;wszystkie powierzchnie mające kontakt z artykułami spożywczymi albo z produktami kosmetycznymi lub farmaceutycznymi, inne niż powierzchnie części jednorazowego użytku, powinny:być gładkie i pozbawione wszelkich wypukłości czy szczelin, w których mogłyby się gromadzić substancje pochodzenia organicznego; to samo dotyczy ich połączeń,być zaprojektowane i wykonane w sposób ograniczający do minimum występy, krawędzie i wgłębienia w połączeniach,być łatwe do oczyszczenia i zdezynfekowania – części, które należy usunąć, powinno się łatwo demontować, natomiast wszystkie zakrzywione powierzchnie wewnętrzne powinny mieć taki promień krzywizny, który umożliwi ich dokładne oczyszczenie;
  • ciecze, gazy i aerozole pochodzące ze środków spożywczych, produktów kosmetycznych lub farmaceutycznych, jak również płyny stosowane do czyszczenia, dezynfekowania i płukania powinno się łatwo i całkowicie usunąć, a nawet, o ile to możliwe, należy przewidzieć do tego celu specjalny tryb pracy maszyny, zwany „czyszczeniem”;
  • budowa maszyny powinna wykluczyć przenikanie substancji, organizmów żywych, szczególnie owadów, gromadzenie się substancji organicznych, głównie w miejscach, których nie można oczyścić;
  • żadne substancje pomocnicze niebezpieczne dla zdrowia, łącznie ze stosowanymi smarami, nie mogą wchodzić w kontakt ze środkami spożywczymi i produktami kosmetycznymi lub farmaceutycznymi; jeżeli jest to konieczne, maszyna powinna być zaprojektowana i wykonana w taki sposób, aby można było sprawdzić, czy wymaganie to jest spełniane.

WYNIK KONTROLI PRZEPROWADZONYCH PRZEZ INSPEKCJĘ HANDLOWĄ

W III kwartale 2014 r. na terenie całego kraju Inspekcja Handlowa przeprowadzała kontrolę maszyn. Skontrolowano następujące maszyny: aeratory, frezarki, glebogryzarki, kompresory, kosiarki, kosy, młotowiertarki, młoty udarowe, odkurzacze do liści, pilarki, podkaszarki, polerki, rozdrabniacze, sekatory do żywopłotów, strugarki, szlifierki, wiertarki, wiertarko-wkrętarki i wyrzynarki.

Ogółem zostało skontrolowanych 112 przedsiębiorców i 473 wyroby. Łączenie zakwestionowano 109 wyrobów (23 % skontrolowanych wyrobów). Wyroby zostały zakwestionowane z uwagi na:

• brak lub nieprawidłową deklarację zgodności (16,3 % skontrolowanych),
• niezgodności z zasadniczymi wymaganiami (12,9 % skontrolowanych) – najczęściej przez brak lub nieprawidłowe sporządzenie instrukcji obsługi,
• nieprawidłowe oznakowanie CE (0,2 % skontrolowanych) – najczęściej oznaczenie niezgodne ze wzorem.

(źródło: Informacja z kontroli maszyn, Warszawa, III kwartał 2014 r. – Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów)

Stan prawny na dzień: 30 marca 2015 r.