Definicja GMO

Organizm genetycznie zmodyfikowany (GMO) – w rozumieniu Ustawy z dnia 22 czerwca 2001 r. o mikrorganizmach i organizmach genetycznie zmodyfikowanych, to organizm inny niż ludzki, w którym materiał genetyczny został zmieniony w sposób nie zachodzący w warunkach naturalnych wskutek krzyżowania lub naturalnej rekombinacji, w szczególności przy zastosowaniu technik:

• rekombinacji kwasów nukleinowych obejmujących formowanie nowych kombinacji materiału genetycznego przez włączenie cząsteczek kwasu nukleinowego otrzymanego w dowolny sposób  poza organizmem do wirusa, plazmidu bakterii lub wektora oraz ich przenoszenie do biorcy, w którym nie występują w warunkach naturalnych, ale w którym są zdolne do ciągłego powielania;
• bezpośredniego włączenia materiału dziedzicznego przygotowanego poza organizmem, w tym mikroiniekcji, makroiniekcji lub mikrokapsułkowania;
• łączenia komórek, w tym fuzji protoplastów, lub technik hybrydyzacji, w wyniku których drogą fuzji dwóch lub większej liczby komórek tworzy się żywe komórki o nowej kombinacji dziedzicznego materiału genetycznego.

Produkcja GMO na świecie

Międzynarodowy Instytut Propagowania Upraw Biotechnologicznych (ISAAA – The International Service for the Acquisition of Agri-biotech Applications) wskazuje, iż na rok 2019 r. powierzchnia upraw biotechnologicznych na świecie wyniosła 190,4 mln hektarów. W tym:

• 91,9 mln ha (48% światowego areału)  – soja biotechnologiczna;
• 60,9 mln ha (32% światowego areału) – kukurydza biotechnologiczna;
• 25,7 mln ha (13,5% światowego areału) – bawełna biotechnologiczna;
• 10,1 mln ha ( 5,3 % światowego areału) – rzepak biotechnlogiczny.

91% światowego areału upraw biotechnologicznych pokryły uprawy następujących państw:

• Stany Zjednoczone (71,5 mln ha)
• Brazylia (52,8 mln ha)
• Argentyna (24,0 mln ha)
• Kanada (12,5 mln ha)
• Indie (11,9 mln ha).

Na terenie UE  do uprawy dopuszczona jest kukurydza Bt, która uprawiana jest w Hiszpanii i Portugalii. Przy czym na początku 2018 r. wydano zezwolenia na wprowadzenie do UE sześć innych upraw biotechnologicznych do celów spożywczych i paszowych – cztery uprawy soi, jeden rzepak i jedno odnowienie upraw kukurydzy. Pod koniec 2019 r. zatwierdzono również dwie nowe odmiany kukurydzy oraz odnowienie trzech istniejących zezwoleń na kukurydzę i buraki cukrowe.

Oznakowanie produktów jako wolne od GMO

Zgodnie z Ustawą z dnia 13 czerwca 2019 r. o znakowaniu produktów wytworzonych bez wykorzystania organizmów genetycznie zmodyfikowanych jako wolnych od tych organizmów oznakować jako wolną od GMO można:

• żywność pochodzenia zwierzęcego, która została pozyskana ze zwierząt lub od zwierząt, w żywieniu których nie były stosowanie genetycznie zmodyfikowane pasze, a proces żywienia jest udokumentowany w sposób umożliwiający potwierdzenie spełnienia tego warunku;
• żywność pochodzenia zwierzęcego, jeśli składniki tej żywności są produktami pochodzenia roślinnego, dla których istnieją odpowiedniki wpisane do wspólnotowego rejestru  genetycznie zmodyfikowanej żywności i paszy;
• produkty pochodzenia zwierzęcego, nawet jeżeli u zwierząt, z których lub od których został pozyskany ten produkt, były zastosowane wytworzone z GMO lub za ich pomocą produkty lecznicze weterynaryjne, materiały paszowe albo dodatki paszowe lub pomoce przetwórcze;
• żywność pochodzenia roślinnego, która zawiera, składa się lub została wyprodukowana z organizmów, dla których istnieją odpowiedniki wpisane do rejestru żywności i paszy GMO, jeżeli nie zawiera, nie składa się oraz nie została wyprodukowana z GMO;
• pasze, które zawierają, składają się lub zostały wyprodukowane z organizmów, dla których istnieją odpowiedniki wpisane do rejestru żywności i paszy GMO, jeżeli pasza ta nie zawiera, nie składa się lub nie została wyprodukowana z GMO, nawet jeżeli w tej paszy były zastosowane wytworzone z GMO lub za ich pomocą dodatki paszowe lub pomoce przetwórcze, a także niedostępne w innej formie materiały paszowe.

Istnieją jednak odstępstwa. Dopuszcza się oznakowanie jako wolnej od GMO żywności, która zawiera, składa się lub została wyprodukowana z GMO wpisanego do rejestru żywności i paszy GMO, jeżeli:

• zawartość modyfikacji genetycznej, w tym GMO wynosi nie więcej niż 0,1%;
• obecność GMO w tej żywności jest przypadkowa lub nieunikniona technicznie.

Dopuszcza się również oznakowanie paszy, która zawiera, składa się lub została wyprodukowana z GMO wpisanego do rejestru żywności i paszy GMO, jeśli próg zawartości GMO nie przekracza 0,9% paszy i każdej paszy, z której się składa oraz jeśli producent jest w stanie udowodnić, że obecność materiału genetycznie zmodyfikowanego jest przypadkowa lub technicznie nieunikniona.

W przypadku chęci oznakowania żywność wieloskładnikowej jako wolnej od GMO należy spełnić łącznie następujące warunki:

• wszystkie jej składniki będące produktami pochodzenia zwierzęcego oraz wszystkie jej składniki pochodzenia roślinnego, które zawierają, składają się lub zostały wyprodukowane z organizmów, dla których istnieją odpowiedniki wpisane do rejestru żywności i paszy GMO;
• wymienione składniki stanowią więcej niż 50% łącznej masy wszystkich składników, w chwili ich użycia do wyprodukowania tej żywności, nie licząc masy wody użytej jako składnik do jej produkcji;
• Składniki inne niż wymienione nie zawierają, nie składają się oraz nie zostały wyprodukowane z GMO .

Podmioty, które produkują, przetwarzają, konfekcjonują lub przechowują nieopakowaną żywność przeznaczoną do oznakowania jako wolna od GMO i wprowadzają ją na rynek zobowiązane są przeprowadzać badania laboratoryjne na obecność modyfikacji genetycznych oraz posiadać i przechowywać dokumenty pozwalające na weryfikację, czy spełniono wymogi znakowania informacja o braku GMO – przez okres dwóch lat od wprowadzenia na rynek.

Przepisów tej ustawy nie stosuje się do żywności i pasz:

• wyprodukowanej lub wprowadzonej do obrotu w innym państwie członkowskim UE zgodnie z prawem tego państwa;
• wyprodukowanej w państwie członkowskim EFTA (Europejskie Porozumienie o Wolnym Handlu), będącym stroną umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym albo wyprodukowanej lub wprowadzonej do obrotu w Republice Turcji, zgodnie z prawem tych państw

Oznakowanie żywności i pasz jako wolnych od GMO jest dobrowolne i polega na umieszczeniu:

• znaku graficznego na opakowaniu lub etykiecie w oparciu o wzory w załączniku Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 4 listopada 2019 r. w sprawie znaków graficznych, które stosuje się w celu oznakowania żywności i paszy jako wolnych od organizmów genetycznie zmodyfikowanych.
• w dokumentacji towarzyszacej żywności lub paszy określenia „bez GMO” lub wyprodukowane bez stosowania GMO”.

W przypadku żywności pochodzenia roślinnego i żywności składającej się więcej niż z jednego składnika, w skład której nie wchodzi produkt pochodzenia zwierzęcego, oraz pasz stosuje się wzór znaku graficznego nr 1, określony w załączniku do niniejszego rozporządzenia i określenie: „bez GMO”. Natomiast w przypadku produktów pochodzenia zwierzęcego i żywności składającej się więcej niż z jednego składnika, w skład której wchodzi produkt pochodzenia zwierzecego wzór znaku graficznego nr 2 i określenie „wyprodukowane bez GMO”.

Rysunek 1. Wzór znaku graficznego nr 1

Rysunek 2. Wzór znaku graficznego nr 2.

W razie pytań i wątpliwości związanych z prawem żywnościowym zapraszamy do kontaktu z naszym ekspertem, mec. Piotrem Włodawcem: wlodawiec[at]prokurent.com.pl

Autorzy:

Piotr Włodawiec – Radca prawny / Starszy Partner

Weronika Szewc – Inżynier Technologii Żywności

Źródła:

1. https://www.isaaa.org/resources/publications/briefs/55/executivesummary/default.asp