Definicja jakości handlowej

Jakość handlowa to cechy artykułu rolno-spożywczego dotyczące jego właściwości organoleptycznych, fizykochemicznych i mikrobiologicznych w zakresie technologii produkcji, wielkości lub masy oraz wymagania wynikające ze sposobu produkcji, opakowania, prezentacji, oznakowania, nieobjęte wymaganiami sanitarnymi, weterynaryjnymi lub fitosanitarnymi.

Nadzór nad jakością handlową sprawuję Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych (JHARS). Natomiast zgodnie z Ustawą o Inspekcji Handlowej z dnia 16 września 2020r. organami powołanymi do wykonywania zadań inspekcji jest Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów oraz wojewoda przy pomocy wojewódzkiego inspektora inspekcji handlowej.

Produkt zafałszowany

Produkty żywnościowe często ulegają zafałszowaniu. Zgodnie z Ustawą o Inspekcji Handlowej z dnia 16 września 2022 roku produkt zafałszowywany to produkt, którego skład jest niezgodny z przepisami dotyczącymi jakości handlowej poszczególnych artykułów rolno-spożywczych, albo produkt, w którym zostały wprowadzone zmiany w zakresie oznakowania, mające na celu ukrycie jego rzeczywistego składu lub innych właściwości, jeżeli niezgodności te lub zmiany w istotny sposób naruszają interesy konsumentów finalnych.

W celu dokonania oceny wiarygodności informacji podanych na etykiecie produktu, należy przeprowadzić złożone analizy. Proces weryfikacji należy rozpocząć od przygotowania jednorodnej próbki laboratoryjnej. Jednorodność próby polega na odpowiednim rozdrobnieniu, rozmieszaniu ewentualnie zhomogenizowaniu jej zawartości. Próba powinna być również reprezentatywna pod względem chemicznym oraz fizycznym.

Wprowadzanie konsumenta w błąd

Wprowadzanie konsumenta w błąd jest nieuczciwą praktyką rynkową, której stosowanie jest zabronione. Producent, który podaje na opakowaniu nieprawdziwe informację przyczynia się do powstania sytuacji, w której konsument narażony jest na zakup produktu, którego nie kupiłby, gdyby wiedział o rzeczywistej ofercie producenta. Zgodnie z Rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1169/2011 z dnia 25 października 2011r. w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności, informacje umieszczane na opakowaniu nie mogą wprowadzać w błąd. Dotyczy to przede wszystkim właściwości środka spożywczego, a także przypisywaniu środkowi działania lub właściwości, których nie posiada. Dodatkowo dotyczy to również sugerowania przez wygląd, opis lub prezentacje graficzne, że chodzi o określony środek spożywczy lub składnik, mimo że w rzeczywistości składnik, który naturalnie występuję w danym środku został zastąpiony innym składnikiem.  Działania wprowadzające w błąd określa również Ustawa z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym. Zgodnie z Ustawą z 2007 r. wprowadzanie w błąd oprócz podawania nieprawdziwych informacji dotyczy również nieprzestrzegania kodeksu dobrych praktyk, do którego przedsiębiorca dobrowolnie przystąpił, jeżeli przedsiębiorca ten informuje w ramach praktyki rynkowej, że jest związany kodeksem dobrych praktyk. Wprowadzanie w błąd obejmuję również działania związane z ceną, sposobem obliczania ceny lub istnienia szczególnej korzyści cenowej.

Kary pieniężne

Ustawa z dnia 7 lipca 2022 r. o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych przewiduję kary pieniężne. Karze pieniężnej podlega podmiot, który wprowadza do obrotu artykuł rolno-spożywczy nieodpowiadającej jakości handlowej określonej w przepisach lub deklarowanej przez producenta w oznakowaniu tych artykułów. W tym przypadku wysokość kary pieniężnej osiąga maksymalnie do pięciokrotnej wartości korzyści majątkowej uzyskanej lub która mogłaby zostać uzyskana przez wprowadzenie tych artykułów rolno-spożywczych do obrotu, nie niższej jednak niż 500 zł. Natomiast wprowadzając do obrotu produkt zafałszowany, podmiot podlega karze w wysokości nie wyższej niż 10% przychodu osiągniętego w roku rozliczeniowym poprzedzającym rok nałożenia kary, nie niższej jednak niż 1000 zł. Przy ustalaniu wysokości kary pieniężnej uwzględnia się stopień szkodliwości czynu, zakres naruszenia, dotychczasową działalność podmiotu działającego na rynku artykułów rolno-spożywczych i wielkość jego obrotów oraz przychodu, a także wartość kontrolowanych artykułów rolno-spożywczych.

Pobieranie próbek laboratoryjnych

Przygotowanie próbki laboratoryjnej składa się z kilku etapów:

• Próbka pierwotna- ilość materiału pobraną z tego samego miejsca partii lub wydzielonej części partii;
• Próbka jednostkowa- połączenie próbek pierwotnych z jednego opakowania jednostkowego;
• Próbka zbiorcza- próbka zagregowana, stanowi sumę wszystkich próbek pierwotnych pobranych z partii lub wydzielonej części partii;
• Próbka średnia- część próbki zbiorczej przeznaczonej do badań, reprezentuje całą partię;
• Próbka ogólna- otrzymana z połączenia próbek jednostkowych;
• Próbka laboratoryjna- reprezentatywną część lub ilość próbki zagregowanej przeznaczonej do badań laboratoryjnych;
• Próbka analityczna- próbka przeznaczona do analizy;

Liczba próbek zależy od wielkości partii danego produktu oraz od jego stopnia jednorodności. Natomiast wielkość pojedynczej próbki wzrasta wraz ze stopniem niejednorodności produktu.

Zasady pobierania próbek obejmują: cel pobierania próbek, matrycę i/lub oznaczany parametr, a także strategię pobierania próbek. Strategia uwzględnia: miejsce pobierania próbek, częstotliwość pobierania, wielkość próbki, typ próbnika oraz odczynniki i materiały.

Plany pobierania próbek

Zastosowana metoda pobierania próbek musi zapewnić reprezentatywność próbki zbiorczej. W przypadku pobierania próbek mleka i olejów należy pobrać trzy próbki pierwotne z partii a w przypadku innych rodzajów produktów, wymagana ilość pobieranych próbek została przedstawiona w tabeli poniżej.

Wymagania dotyczące pobierania próbek

1. Osoby upoważnione do pobierania próbek- próbki muszą być pobierane przez pracownika upoważnionego przez właściwego państwowego inspektora sanitarnego;
2. Pobieranie próbek- próbki muszą być pobieranie oddzielnie z każdej partii;
3. Środki ostrożności- w czasie pobierania i przygotowywania próbek laboratoryjnych należy podjąć wszelkie środki ostrożności, aby zapobiec wystąpieniu ewentualnych zmian mogących niekorzystnie wpłynąć na przebieg analizy lub spowodować brak reprezentatywności próbek zagregowanych;
4. Próbka pierwotna – próbki pierwotne powinny być pobierane, o ile to możliwe, w różnych miejscach rozmieszczonych w całej partii lub jej wydzielonej części;
5. Przygotowanie próbki zbiorczej- próbkę zbiorczą przygotowuje się przez dokładne wymieszanie próbek pierwotnych; gdy próbka nie jest pobierana z pojedynczego opakowania, o ile to możliwe, jej waga powinna wynosić co najmniej 1 kg;
6. Dzielenie próbki zbiorczej na próbki laboratoryjne przeznaczone do celów oznaczania maksymalnych poziomów oraz badań potwierdzających i odwoławczych – próbki laboratoryjne pobrane do celów oznaczania wartości limitowanych, próbki przeznaczone do badań potwierdzających oraz odwoławczych powinny być pobrane ze zhomogenizowanych próbek zbiorczych; wielkość próbki laboratoryjnej przeznaczonej do oznaczania wartości limitowanych powinna wystarczyć do przeprowadzenia co najmniej dwóch analiz;
7. Pakowanie i przekazywanie próbek laboratoryjnych – wszystkie próbki zbiorcze i laboratoryjne powinny być umieszczone w czystym, wykonanym z obojętnych materiałów opakowaniu zabezpieczającym przed zanieczyszczeniem i uszkodzeniem w czasie transportu;
8. Pieczętowanie i znakowanie próbek zbiorczych i laboratoryjnych – każda próbka pobrana do celów urzędowej kontroli żywności powinna zostać zapieczętowana w miejscu pobrania i opisana w sposób umożliwiający identyfikację próbki [5];

Powtórne badania- wtórniki

Zgodnie z rozporządzeniem z 2017 r., przedsiębiorca posiada prawo do powtórnego przeprowadzenia badania pobranej próbki. Próbki muszą zostać podzielone na dwie części. Jedną z nich przekazuję się do badań, natomiast pozostałą należy przechować do badań porównawczych. Istniej wyjątek od tego zapisu. Z obowiązku pobierania wtórnika, organy zostają zwolnione w sytuacji, gdy pobieranie próbek jest utrudnione.

AUTORZY:

1. Piotr Włodawiec – partner, radca prawny
2. Anna Pakulska – inżynier technologii żywności

W przypadku pytań, zapraszamy do kontaktu: food@prokurent.com

Źródła:

• Borawska M., H., Markiewicz-Żukowska R., Naliwajko S., K., Socha K. 2018: SKRYPT DO WYBRANYCH ĆWICZEŃ Z ANALIZY ŻYWNOŚCI. 5.
• Pomykała R.2019: Praktyczne aspekty pobierania próbek z łańcucha produkcji i obrotu żywnością pochodzenia zwierzęcego.

Przeczytaj również: Zmiana ustawy o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych oraz ustawy o Krajowej Administracji Skarbowej