Oliwa z oliwek to cenne źródło składników odżywczych i bioaktywnych, o potencjalnym działaniu prozdrowotnym, których zawartość zależy od bardzo wielu czynników. Skład chemiczny oliwy z oliwek, parametry fizyko-chemiczne i cechy organoleptyczne oliwy z oliwek przekładają się charakterystykę gotowego produktu i bezpośrednio na jego jakość, a tym samym na cenę. Z tego też względu często dochodzi do zafałszowań oliwy z oliwek. Celem zapewnienia autentyczności oliwy z oliwek dostępnej na rynku i obniżenia ryzyka wystąpienia niewłaściwych praktyk handlowych wyszczególniono, dokładnie zdefiniowano i scharakteryzowano poszczególne kategorie oliwy z oliwek.                                                                                                                                                                                
Kategorie i nazewnictwo oliwy z oliwek

W Rozporządzeniu delegowanym Komisji (UE) 2022/2104 z dnia 29 lipca 2022 r. uzupełniającego rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1308/2013 w odniesieniu do norm handlowych dotyczących oliwy z oliwek wyróżniono następujące kategorie oliwy:

1. Oliwa z oliwek najwyższej jakości z pierwszego tłoczenia
2. Oliwa z oliwek z pierwszego tłoczenia
3. Oliwa lampante
4. Rafinowana oliwa z oliwek
5. Oliwa z oliwek składająca się z rafinowanej oliwy z oliwek oraz oliwy z oliwek z pierwszego tłoczenia
6. Surowa oliwa z wytłoczyn z oliwek
7. Rafinowana oliwa z wytłoczyn z oliwek
8. Oliwa z wytłoczyn z oliwek.

Nazwy kategorii oliw powinny odpowiadać opisom oliwy wprowadzanej do obrotu w każdym państwie członkowskim, w handlu wewnątrzunijnym i w handlu z państwami trzecimi, jak określono w części VIII, załącznika VII do rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1308/2013 z dnia 17 grudnia 2013 r. ustanawiającego wspólną organizację rynków produktów rolnych.

Zgodnie z niniejszym rozporządzeniem do obrotu w sprzedaży detalicznej dopuszczone są wyłącznie następujące oliwy:

1. „oliwa z oliwek najwyższej jakości z pierwszego tłoczenia” – oliwa z oliwek z pierwszego tłoczenia o kwasowości odnoszącej się do zawartości kwasu oleinowego      ≤ 0,8 g/100 g;
2. „oliwa z oliwek z pierwszego tłoczenia” – oliwa o kwasowości odnoszącej się do zawartości kwasu oleinowego ≤ 2 g/100 g;
3. „oliwa z oliwek składająca się z rafinowanej oliwy z oliwek oraz oliwy z oliwek z pierwszego tłoczenia” – oliwa otrzymana na drodze mieszania rafinowanej oliwy z oliwek oraz oliwy z oliwek z pierwszego tłoczenia innej niż oliwa z oliwek typu lampante, o kwasowości  odnoszącej się do zawartości kwasu oleinowego ≤ 1 g/100 g;
4. „oliwa z wytłoczyn z oliwek” – oliwa otrzymana na drodze mieszania rafinowanej oliwy z oliwek oraz oliwy z oliwek z pierwszego tłoczenia innej niż oliwa z oliwek typu lampante, o kwasowości odnoszącej się do zawartości kwasu oleinowego ≤ 1 g/100 g.

Wskazane oliwy z oliwek oprócz klasyfikacji w oparciu o wartość kwasowości, zaliczane są do danej kategorii na postawie posiadania właściwości wskazanych w załączniku I do rozporządzenia delegowanego (UE) 2022/2104. Właściwości kategorii oliwy z oliwek wyszczególnione w tym załączniku określa się zgodnie z metodami analizy określonymi w załączniku I rozporządzenia wykonawczego Komisji (UE) 2022/2105 z dnia 29 lipca 2022 r. ustanawiającego przepisy dotyczące kontroli zgodności norm handlowych w odniesieniu do oliwy z oliwek oraz metod analizy oliwy z oliwek.

Miejsce pochodzenia

Z uwagi na wpływ tradycji rolniczych i lokalnych technik wytłaczania i sporządzania mieszanek na jakość i smak oliwy z oliwek z pierwszego tłoczenia oraz oliwy z oliwek najwyższej jakości z pierwszego tłoczenia, ustalono na poziomie unijnym obowiązkowy system oznaczania miejsca pochodzenia. Oznaczenie miejsca pochodzenia odnosi się do obszaru geograficznego, na którym oliwki zostały zebrane i na którym znajduje się tłocznia, w której oliwa została uzyskana z oliwek. Istnieją jednakże przypadki, kiedy miejsce zbioru oliwek nie jest równoznaczne z miejscem pozyskiwania – wówczas ta informacja również musi znaleźć się na opakowaniu w postaci sformułowania:

• „oliwa z oliwek (najwyższej jakości) z pierwszego tłoczenia uzyskana w (oznaczenie Unii lub nazwa państwa członkowskiego lub państwa trzeciego, o którym mowa) z oliwek zebranych w (oznaczenie Unii lub nazwa państwa członkowskiego lub państwa trzeciego, o którym mowa)”;

Informacje o miejscu pochodzenia zawierają:

• odniesienie do państwa członkowskiego, do Unii lub danego państwa trzeciego; lub
• chronioną nazwę pochodzenia (ChNP) lub chronione oznaczenie geograficzne (ChOG) zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1151/2012; lub
• w przypadku mieszanek oliwy z oliwek pochodzącej z więcej niż jednego państwa członkowskiego lub państwa trzeciego – jedno z następujących oznaczeń, w stosownych przypadkach:
• mieszanka oliw z oliwek pochodzących z Unii Europejskiej” lub odniesienie do Unii;
• mieszanka oliw z oliwek niepochodzących z Unii Europejskiej” lub odniesienie do pochodzenia spoza Unii;
• mieszanka oliw z oliwek pochodzących z Unii Europejskiej i oliwek niepochodzących z Unii” lub odniesienie do pochodzenia z i spoza Unii.

Etykietowanie

Etykieta oliwy dopuszczonej do obrotu w sprzedaży detalicznej oprócz obowiązkowych informacji wymaganych dla ogółu produktów spożywczych zgodnie z rozporządzeniem (UE) nr 1169/2011 musi zawierać:

• nazwę prawną, czyli opis oliwy umieszczony w obrębie głównego pola widzenia, zgodnie z przepisami rozporządzenia (UE) nr 1169/2011;
• w stosownych przypadkach miejsce pochodzenia umieszczone w obrębie głównego pola widzenia, zgodnie z przepisami rozporządzenia (UE) nr 1169/2011;
• w postaci zrozumiałego i nieusuwalnego napisu, ale niekoniecznie w pobliżu nazwy prawnej, następujące informacje dotyczące kategorii oliwy:
• oliwa z oliwek najwyższej jakości z pierwszego tłoczenia: „najwyższa kategoria oliwy z oliwek, uzyskana bezpośrednio z oliwek i wyłącznie za pomocą środków mechanicznych”;
• oliwa z oliwek z pierwszego tłoczenia: „oliwa z oliwek uzyskana bezpośrednio z oliwek i wyłącznie za pomocą środków mechanicznych”;
• oliwa z oliwek składająca się z rafinowanej oliwy z oliwek oraz oliwy z oliwek z pierwszego tłoczenia: „oliwa zawierająca wyłącznie oliwę z oliwek, która poddana została rafinacji i oliwę uzyskaną bezpośrednio z oliwek”;
• oliwa z wytłoczyn z oliwek: „oliwa zawierająca wyłącznie oliwę uzyskaną za pomocą obróbki produktu otrzymanego po uzyskaniu oliwy z oliwek oraz oliwę otrzymaną bezpośrednio z oliwek”; lub „oliwa zawierająca wyłącznie oliwę uzyskaną z przetworzenia wytłoczyn z oliwek i oliwę otrzymaną bezpośrednio z oliwek”;
• informacje o szczególnych warunkach przechowywania oliwy w ciemnym i chłodnym miejscu;
• w stosownych przypadkach, numer zakładu pakującego – alfanumeryczny kod identyfikacyjny zakładu pakującego.

Ponadto, przy spełnieniu wymagań dla określonych oznaczeń można zamieścić na etykiecie szczegółowe dane dobrowolne, takie jak:

• oznaczenie „pierwsze tłoczenie na zimno”
• oznaczenie „uzyskiwanie na zimno”
• terminy opisujące właściwości organoleptyczne określone w załączniku IX do rozporządzenia (UE) nr 1308/2013 m.in. cierpki, owocowy: dojrzały lub zielony, gorzki, mocny, umiarkowany, delikatny, wyważony, łagodna oliwa
• oznaczenie maksymalnej kwasowości oczekiwanej w momencie upływu daty minimalnej trwałości
• wskazanie roku zbioru
• oznaczenie obecności oliwy z oliwek poza wykazem składników w mieszankach i środkach spożywczych.

Podsumowanie

Niewątpliwie oliwa z oliwek to cenny olej o wysokim potencjale prozdrowotnym, co potwierdzają oświadczenia EFSA i FDA:

• „polifenle w oliwie z oliwek przyczyniają się do ochrony lipidów we krwi przed stresem oksydacyjnym”
• „spożywanie około 2 łyżek stołowych (23g) oliwy dziennie może ograniczyć ryzyko choroby wieńcowej serca ze względu na wysoką zawartość tłuszczów jednonienasyconych”
• „zastępowanie w diecie tłuszczów nasyconych tłuszczami nienasyconymi pomaga w utrzymaniu prawidłowego poziomu cholesterolu we krwi [jedno- i wielonienasycone kwasy tłuszczowe są tłuszczami nienasyconymi]”.

Stan prawny na dzień: 07.02.2024 r.

W razie pytań i wątpliwości związanych z prawem żywnościowym zapraszamy do kontaktu z naszym ekspertem, mec. Piotrem Włodawcem: wlodawiec[at]prokurent.com.pl

Autorzy:

Piotr Włodawiec – Radca prawny / Starszy Partner

Weronika Szewc – Inżynier Technologii Żywności