Artykuł ten ma na celu przybliżenie aspektów prawnych związanych z regulacjami dotyczącymi obrotu produktami podwójnego zastosowania, wskazanie przepisów obowiązujących w tym zakresie oraz kategorii takich produktów. Tematyka ta jest istotna przede wszystkim dla specjalistów ds. compliance oraz osób odpowiedzialnych za zarządzanie ryzykiem w przedsiębiorstwach prowadzących handel międzynarodowy.

Sytuacja polityczna w Europie i na świecie, stawia przed przedsiębiorcami wiele wyzwań. Najpewniej każdy z nich słyszał o „sankcjach” i „listach sankcyjnych” i wie, że przy obrocie towarami z kontrahentami z niektórych państw świata (najbardziej jaskrawymi przykładami są Białoruś i Federacja Rosyjska) musi zachować szczególną ostrożność.

Jednak nie każdy może mieć świadomość, że produkując (wydawałoby się) niepozorne i nieszkodliwe towary, takie jak lornetki, drony czy systemy wentylacyjne, może być zobowiązany do spełnienia wielu dodatkowych obowiązków, starać się o odpowiednie zezwolenia na dokonywanie obrotu i podlegać przy tym bardzo restrykcyjnej kontroli.

Istnieje pewna grupa produktów oraz usług, które mogą posłużyć zarówno do celów cywilnych jak również militarnych – tak zwane „produkty podwójnego zastosowania”. Są to towary, oprogramowanie, technologie lub usługi stosowane w życiu codziennym (cywilnym), ale przy odpowiednim zastosowaniu i modyfikacji mogą posłużyć do wyrabiania broni lub amunicji, albo mogą nawet stanowić broń same w sobie. Produkty te mają strategiczne znaczenie dla bezpieczeństwa krajowego i utrzymania międzynarodowego pokoju i z tego powodu stanowią przedmiot wielu regulacji zarówno na szczeblu krajowym jak i unijnym.

Podstawowym aktem prawa unijnego regulującym tematykę produktów podwójnego zastosowania jest Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 2021/821 z dnia 20 maja 2021 r. ustanawiające unijny system kontroli wywozu, pośrednictwa, pomocy technicznej, tranzytu i transferu produktów podwójnego zastosowania (zwane dalej „Rozporządzeniem”).

Definicja legalna produktów podwójnego zastosowania zawarta jest w art. 2 Rozporządzenia:

1) „produkty podwójnego zastosowania” oznaczają produkty, włącznie z oprogramowaniem i technologią, które mogą być stosowane zarówno w celach cywilnych, jak i wojskowych, oraz obejmują produkty, które mogą być wykorzystane do projektowania, rozwijania, produkcji lub stosowania broni jądrowej, chemicznej lub biologicznej bądź środków jej przenoszenia, w tym wszystkie produkty, które mogą być użyte zarówno w zastosowaniach niewybuchowych, jak i w jakikolwiek sposób do wspomagania wytwarzania broni jądrowej lub innych urządzeń do wybuchu jądrowego;

Poszczególne kategorie produktów podwójnego zastosowania są wymienione w załączniku I do Rozporządzenia.

• Kategoria 0 – materiały, instalacje i urządzenia jądrowe;
• Kategoria 1 – materiały specjalne i związane z nimi urządzenia;
• Kategoria 2 – przetwarzanie materiałów;
• Kategoria 3 – elektronika;
• Kategoria 4 – komputery;
• Kategoria 5 – telekomunikacja i ochrona informacji;
• Kategoria 6 – czujniki i lasery;
• Kategoria 7 – nawigacja i awionika;
• Kategoria 8 – urządzenia okrętowe;
• Kategoria 9 – kosmonautyka, aeronautyka, napęd.

Należy przy tym mieć na uwadze, że powyższy katalog nie ma charakteru zamkniętego, ponieważ każde państwo członkowskie na podstawie art. 9 Rozporządzenia może z określonych względów całkowicie zabronić wywozu innych produktów, niewymienionych w załączniku I lub wymagać zezwolenia na ich wywóz.

Ponadto, każde państwo członkowskie może na podstawie art. 11 Rozporządzenia nałożyć wymóg uzyskania zezwolenia w przypadku transferów wewnątrzunijnych innych produktów podwójnego zastosowania w przypadkach, gdy w momencie transferu:

• operator lub właściwy organ wie, że miejsce końcowego przeznaczenia przedmiotowych produktów znajduje się poza obszarem celnym Unii;
• wywóz tych produktów do miejsca końcowego przeznaczenia podlega wymogowi uzyskania zezwolenia w państwie członkowskim, z którego produkty te mają być wysłane i taki wywóz bezpośrednio z jego terytorium nie jest dozwolony na mocy zezwolenia generalnego lub zezwolenia globalnego;
• w państwach członkowskich, do których produkty te mają być przesłane, nie zostaną one poddane przetworzeniu ani obróbce.

Jak widać z perspektywy przedsiębiorcy bardzo istotne jest ustalenie, czy przy wykonywaniu działalności transgranicznej nie dokonuje przypadkiem obrotu towarami podwójnego zastosowania.

Na szczeblu krajowym tematyka ta jest uregulowana w ustawie z dnia 29 listopada 2000 r. o obrocie z zagranicą towarami, technologiami i usługami o znaczeniu strategicznym dla bezpieczeństwa państwa, a także dla utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa (zwana dalej „Ustawą”).

Ustawa reguluje tę problematykę w nieco inny sposób niż Rozporządzenie – ma zastosowanie do „towarów o znaczeniu strategicznym”, którymi zgodnie z art. 3 pkt 3) Ustawy są:

towary o znaczeniu strategicznym dla bezpieczeństwa państwa, a także dla utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, będące produktami podwójnego zastosowania lub uzbrojeniem

Ustawa obejmuje więc swoim zakresem zarówno produkty podwójnego zastosowania, o których mowa w Rozporządzeniu, jak również uzbrojenie, czyli broń, amunicję, materiały wybuchowe, wyroby, ich części i technologie, wskazane w wykazie określonym w przepisach wydanych na podstawie art. 6a ust. 3.

Podsumowując powyższe – zarówno Rozporządzenie jak i Ustawa nakładają szereg obowiązków na producentów produktów podwójnego zastosowania oraz towarów o znaczeniu strategicznym, a także na osoby, które dokonują obrotu tego typu produktami. Osoby działające w bardzo różnych branżach muszą być szczególnie wyczulone na te kwestie – ważne jest badanie katalogu swoich produktów i usług i ocena ryzyka przy podejmowaniu i prowadzeniu działalności.

Tematyka produktów podwójnego zastosowania jest niezwykle złożona i wymaga każdorazowo dogłębnej analizy zakresu działania przedsiębiorcy, obowiązujących przepisów oraz praktyki ich stosowania, szczególnie w kontekście dynamicznie zmieniających się regulacji międzynarodowych. Kancelaria PROKURENT, opierając się na doświadczeniu i specjalistycznej wiedzy, zbadała ten obszar prawa, aby móc skutecznie wspierać przedsiębiorców w zarządzaniu ryzykiem związanym z obrotem towarami podwójnego zastosowania.

Zapraszamy do kontaktu wszystkich, którzy potrzebują profesjonalnego doradztwa prawnego w tym zakresie, w celu zapewnienia zgodności działalności z obowiązującymi przepisami i uniknięcia potencjalnych sankcji.

W razie pytań i wątpliwości związanych z powyższą materią zapraszamy do kontaktu z naszym ekspertem, mec. Piotrem Włodawcem: wlodawiec[at]prokurent.com.pl

Autorzy:

Piotr Włodawiec – Radca prawny / Starszy Partner

Mariusz Bonisławski – Aplikant Radcowski