Marnowanie żywności to poważny problem, który wywołuje negatywnie skutki społeczne, ekonomiczne i środowiskowe. Według raportu FAO (Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa) na świecie marnuje się około 1,3 miliarda ton żywności na całym świecie. Szacuje się, że koszty spowodowane marnowaniem żywności dochodzą do biliona dolarów rocznie.

Z badań przeprowadzonych przez Europejski Urząd Statystyczny (Eurostat, 2023) każdego roku w UE wytwarza się ponad 58 milionów ton odpadów żywności, których wartość szacuje się na około 132 miliardy euro.

Na każdego mieszkańca Unii Europejskiej przypada 131 kg odpadów żywnościowych. W Unii Europejskiej najwięcej żywności marnuje się w gospodarstwach domowych (ok. 53%). Znacznie mniej w przetwórstwie (20%), produkcji (11%), branży restauracyjno-usługowej (9%) czy też w sprzedaży hurtowej i detalicznej (7%).

Straty i marnotrawstwo żywności to olbrzymi problem stanowiący poważne wyzwanie dla ludzkości na wielu poziomach.

Zgodnie z szacunkami Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ), populacja naszej planety wzrośnie do 8,5 mld w 2030 r. i ma sięgnąć 10,4 mld do 2100 r. 

W związku z zagospodarowaniem gruntów i zmieniającymi się warunkami wskutek globalnego ocieplenia, coraz ważniejsze jest możliwie najpełniejsze wykorzystanie produktów żywnościowych i unikanie ich marnotrawstwa. 

Presja w branży spożywczej jest większa niż kiedykolwiek. Przede wszystkim wciąż rosną oczekiwania klientów: większa jakość, większy wybór – a to prowadzi do tworzenia większej ilości odpadów.

Według danych amerykańskiej organizacji pozarządowej ReFED, w Stanach Zjednoczonych  sprzedawcy detaliczni i restauracje odpowiadają łącznie za około 20% odpadów żywnościowych na całym świecie, a jednocześnie należy pamiętać, że marnowanie żywności generuje niebagatelne koszty dla branży. 

Ustawa z dnia 19 lipca 2019 r. o przeciwdziałaniu marnowania żywności określa zasady postepowania z żywnością. Wykazuje również obowiązki sprzedawców żywności w celu przeciwdziałania marnowaniu żywości oraz w zwalczaniu negatywnych skutków społecznych, środowiskowych i gospodarczych wynikających z marnowania żywności.

Marnowanie żywności zgodnie z definicją z ustawy jest to wycofanie z etapu dystrybucji żywności, która spełnia wymogi prawa żywnościowego, w szczególności ze względu na zbliżający się upływ terminu przydatności do spożycia lub daty minimalnej trwałości lub ze względu na wady wyglądu tych środków spożywczych albo ich opakowań i przeznaczenie ich do unieszkodliwienia jako odpady.

Podmiot (sprzedawca żywności) prowadzący przedsiębiorstwo spożywcze w zakresie sprzedaży żywności w jednostce handlu detalicznego lub hurtowego o powierzchni sprzedaży powyżej 250 m², w której przychód ze sprzedaży żywności stanowią co najmniej 50% przychodów jest zobowiązany przeciwdziałać marnowaniu żywności.

Przedsiębiorcy muszą spełnić następujące obowiązki:

• podpisać umowę z organizacją pozarządową dotyczącą przekazywania niesprzedanego jedzenia,
• prowadzić kampanie informacyjno–edukacyjne, we współpracy z organizacją pozarządową, której przekazują żywność – co najmniej raz w roku, przed dwa kolejne tygodnie,
• składać roczne sprawozdania o ilości marnowanej żywności,
• zamieścić informację o wysokości należnej opłaty za marnowanie żywności lub o wartości żywności przekazanej organizacjom pozarządowym, w sprawozdaniu finansowym oraz na swojej stronie internetowej, jeżeli ją prowadzą.

Przedmiotem postępowania w sprawie II SA/Wr 671/23 było uznanie wycofania z obrotu żywności po terminie przydatności do spożycia lub dacie minimalnej trwałości za marnowanie żywności. W wyroku z dnia 23 stycznia 2024 r. Sąd stwierdził, że żywność przeterminowana (niespełniająca wymogów prawa żywnościowego) nie może być potraktowana jako żywność zmarnowana w rozumieniu Ustawy o przeciwdziałaniu marnowania żywności.

W uzasadnieniu Sądu czytamy:

• Ustawodawca nie objął zakresem marnowania żywności tej żywności, która przekroczyła termin przydatności do spożycia lub datę minimalnej trwałości. Należy mieć na uwadze, że jest to przepis, stanowiący element norm wyznaczających przedsiębiorcy określone obowiązki (zawarcie umowy z organizacją pozarządową, prowadzenie kampanii edukacyjno-informacyjnej, obowiązki sprawozdawcze), w tym obciążenia natury finansowej (obowiązek uiszczenia opłaty za marnowanie żywności). Co więcej, przepis ten stanowi również podstawę do wymierzenia sankcji administracyjnej, tworząc jeden z elementów normy sankcjonowanej.
• Z literalnej interpretacji przepisu definicyjnego wynika, że marnowanie żywności dotyczy żywności, która spełnia wymogi prawa żywnościowego. Żywność (środek spożywczy) to jakiekolwiek substancje lub produkty, przetworzone, częściowo przetworzone lub nieprzetworzone, przeznaczone do spożycia przez ludzi lub, których spożycia przez ludzi można się spodziewać (art. 2 rozporządzenia nr 178/2002). Prawo żywnościowe, w myśl art. 3 ust. 1 rozporządzenia to przepisy ustawowe, wykonawcze i administracyjne regulujące sprawy żywności w ogólności, a ich bezpieczeństwo w szczególności, zarówno na poziomie Wspólnoty, jak i na poziomie krajowym; definicja ta obejmuje wszystkie etapy produkcji, przetwarzania i dystrybucji żywności oraz paszy produkowanej dla zwierząt hodowlanych lub używanej do żywienia zwierząt hodowlanych.
• Rekapitulując treść przepisu definiującego marnowanie żywności, jest to wycofywanie z dystrybucji żywności, która spełnia wymogi prawa żywnościowego, i przeznaczenie jej do unieszkodliwienia jako odpadu, na przykład z powodu zbliżających się terminów przydatności lub daty minimalnej trwałości. Wnioskując na zasadzie przeciwieństwa, nie będzie marnowaniem żywności wycofywanie z dystrybucji żywności, która nie spełnia wymogów prawa żywnościowego. Powstaje pytanie o „wymogi prawa żywnościowego”, ponieważ ich spełnianie determinuje przyjęcie, że mamy do czynienia z marnowaniem żywności w znaczeniu prawnym.
• Można argumentować, że z marnowaniem żywności mamy do czynienia już wtedy, gdy z dystrybucji wycofywana jest żywność należycie oznakowana (czyli posiadająca wymagane oznakowanie), jednak bez znaczenia, czy adekwatne terminy przydatności (minimalne daty) zostały osiągnięte. W tym sensie marnowana jest żywność zarówno wtedy, gdy wycofano ją z obrotu przed terminem przydatności do spożycia (datą minimalnej trwałości), jak też marnowana jest żywność „przeterminowana”. Taka argumentacja, zdaniem Sądu, nie jest trafna, ponieważ ustawodawca posługuje się liczbą mnogą i stanowi o „wymogach” prawa żywnościowego. Oznacza to, że należy uwzględnić również inne, oprócz obowiązku oznakowania, wymogi.

W razie pytań i wątpliwości związanych z powyższą materią zapraszamy do kontaktu z naszym ekspertem, mec. Piotrem Włodawcem: wlodawiec[at]prokurent.com.pl

Autorzy:

Piotr Włodawiec – Radca prawny / Starszy Partner

Paweł Buczyński – Inżynier Technologii Żywności

Stan prawny na dzień: 18.06.2024 r.