Rolniczy handel detaliczny (RHD) to forma handlu detalicznego oparta na produkcji i zbywaniu żywności konsumentowi finalnemu lub zakładom prowadzącym handel detaliczny z przeznaczeniem dla konsumenta finalnego na określonym terytorium.

W ramach rolniczego handlu detalicznego dopuszcza się żywność zawierającą przynajmniej jeden składnik pochodzący w całości z własnej uprawy, hodowli lub chowu podmiotu działającego na rynku spożywczym. Ponadto, zbywanie żywności do zakładów prowadzących handel detaliczny z przeznaczeniem dla konsumenta finalnego podlega ograniczeniom ilościowym i obszarowym. Sprzedaż taka musi odbywać się z zachowaniem limitów określonych w Rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi  z dnia 22 września 2022 r. w sprawie maksymalnej ilości żywności zbywanej w ramach rolniczego handlu detalicznego do zakładów prowadzących handel detaliczny z przeznaczeniem dla konsumenta finalnego oraz zakresu i sposobu jej dokumentowania. Dodatkowo, w przypadku korzystania z preferencji podatkowych, obowiązują także prawnie określone limity przychodów, przy spełnieniu innych wymogów prawnych. Zgodnie z ogólną zasadą, zbywanie żywności nie może odbywać się z udziałem pośrednika, choć dopuszcza się pewne odstępstwa.

W ramach RHD możliwa jest produkcja i sprzedaż zarówno przetworzonej, jak i nieprzetworzonej żywności, w tym:

• żywności pochodzenia niezwierzęcego;
• żywności pochodzenia zwierzęcego;
• żywności złożonej, zawierającej środki spożywcze pochodzenia niezwierzęcego i produkty pochodzenia zwierzęcego, z pewnymi wyjątkami.

Działalność w ramach RHD można prowadzić bez konieczności zatwierdzenia, jedynie po uprzedniej rejestracji, czyli uzyskaniu wpisu do rejestru zakładów. W tym celu należy odpowiednio wcześniej złożyć wniosek doodpowiedniego organu urzędowej kontroli żywności, tj. właściwego ze względu na siedzibę zakładu lub miejsce prowadzenia działalności.

W przypadku żywności pochodzenia niezwierzęcego organami właściwymi są Państwowa Inspekcja Sanitarna, natomiast w przypadku produktów pochodzenia zwierzęcego lub żywności złożonej organy Inspekcji Weterynaryjnej. Ponadto, nadzór nad jakością handlową żywności w ramach RHD sprawuje Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych (IJHARS).

W każdym miejscu zbywania żywności konsumentowi finalnemu przed podmiot prowadzący rolniczy handel detaliczny, w tym przez pośrednika, umieszcza się w sposób czytelny i widoczny dla konsumenta:

• napis „rolniczy handel detaliczny”;
• dane identyfikacyjne podmiotu tj.: imię i nazwisko albo nazwę i siedzibę podmiotu, adres miejsca prowadzenia produkcji żywności, weterynaryjny numer identyfikacyjny podmiotu, o  ile taki numer został nadany.

Ponadto, RHD nakłada na pomiot obowiązek prowadzenia i przechowywania dokumentacji zawierającej następujące informacje:

• numer kolejnego wpisu;
• datę zbycia żywności;
• ilość i rodzaj zbytej żywności.

Zgodnie z ogólną zasadą, żywność musi być bezpieczna dla zdrowia i życia człowieka, a odpowiedzialność za jej bezpieczeństwo ponosi producent lub podmiot wprowadzający żywność do obrotu, co wynika z art. 14 i 17 rozporządzenia (WE) nr 178/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 28 stycznia 2002 r. ustanawiającego ogólne zasady i wymagania prawa żywnościowego, powołującego Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności oraz ustanawiającego procedury w zakresie bezpieczeństwa żywności.

W przypadku działalności związanej z RHD w zakresie wymagań higienicznych, kiedy produkcja odbywa się w odrębnych pomieszczeniach w zakładzie zlokalizowanym na terenie gospodarstwa zastosowanie mają w szczególności przepisy określone w załączniku II w rozdziale I i II do rozporządzenia (WE) nr 852/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie higieny środków spożywczych.

Produkcja w ramach rolniczego handlu detalicznego może być prowadzona również w pomieszczeniach użytkowanych, jako prywatne domy mieszkalne. Do produkcji żywności w warunkach domowych ma zastosowanie rozdział III załącznika II niniejszego rozporządzenia, który określa wymagania dla pomieszczeń używanych głównie jako prywatne domy mieszkalne, gdzie regularnie przygotowuje się żywność w celu wprowadzania do obrotu. Wspomniane wymagania to:

1. pomieszczenia powinny być tak zaprojektowane i skonstruowane oraz utrzymywane w czystości i dobrym stanie i kondycji technicznej, aby uniknąć ryzyka zanieczyszczenia, w szczególności przez zwierzęta i szkodniki;
2. muszą być dostępne odpowiednie urządzenia, aby utrzymać właściwą higienę personelu (włącznie ze sprzętem do higienicznego mycia i suszenia rąk, higienicznymi urządzeniami sanitarnymi i przebieralniami);
3. powierzchnie do kontaktu z żywnością muszą być w dobrym stanie, łatwe do czyszczenia i w miarę potrzeby dezynfekcji. Wymaga to stosowania gładkich, zmywalnych, odpornych na korozję i nietoksycznych materiałów, chyba że przedsiębiorstwa sektora spożywczego mogą zapewnić właściwe organy, że inne użyte materiały są odpowiednie;
4. należy zapewnić warunki do czyszczenia i w miarę potrzeby dezynfekcji narzędzi do pracy i sprzętu;
5. należy ustanowić odpowiednie przepisy dla środków spożywczych, które będą czyszczone, aby dokonywać tego w sposób higieniczny;
6. należy zapewnić odpowiednią ilość gorącej i/lub zimnej wody pitnej;
7. należy zapewnić odpowiednie warunki i/lub udogodnienia dla higienicznego składowania i usuwania niebezpiecznych i/lub niejadalnych substancji i odpadów (zarówno płynnych, jak i stałych);
8. należy zapewnić odpowiednie udogodnienia i/lub warunki dla utrzymywania i monitorowania właściwych warunków termicznych żywności;
9. środki spożywcze muszą być tak umieszczone, aby unikać, na tyle, na ile jest to rozsądnie praktykowane, ryzyka zanieczyszczenia.

W obu przypadkach obowiązują również wymagania określone w tym samym załączniku w rozdziałach IV – XII, uwzględniając elastyczność egzekwowania wymagań. Niniejsze rozporządzenie nakłada na podmioty sektora spożywczego obowiązek wdrożenia, stosowania i utrzymywania procedur opartych na zasadach systemu HACCP. W przypadku produkcji żywności na małą skalę, jak produkcja żywności w warunkach domowych, można rozważyć zastosowanie uproszczonych wymagań higienicznych. Niemniej jednak, niniejsze rozporządzenie nie precyzuje dokładnie, jakie przedsiębiorstwa spożywcze mogą korzystać z uproszczonych procedur HACCP. Kluczową kwestią jest ocena ryzyka i skala zagrożeń dla bezpieczeństwa żywności. Produkcja w domowej kuchni musi być poprzedzona analizą warunków sanitarnych procesu produkcyjnego oraz zagrożeń związanych z rodzajem żywności, skalą produkcji i grupą docelową konsumentów. Nie każdy rodzaj żywności może być bezpiecznie produkowany w warunkach domowych, a nie wszystkie warunki domowe są odpowiednie do produkcji każdego rodzaju żywności.

Stan prawny na dzień: 21.02.2024 r.

W razie pytań i wątpliwości związanych z prawem żywnościowym zapraszamy do kontaktu z naszym ekspertem, mec. Piotrem Włodawcem: wlodawiec[at]prokurent.com.pl

Autorzy:

Piotr Włodawiec – Radca prawny / Starszy Partner

Weronika Szewc – Inżynier Technologii Żywności

Źródła:

1. Ustawa z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia
2. Rozporządzenie (WE) nr 178/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 28 stycznia 2002 r. ustanawiające ogólne zasady i wymagania prawa żywnościowego, powołujące Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności oraz ustanawiające procedury w zakresie bezpieczeństwa żywności