#KancelariaProkurent
Kancelaria Prokurent była z Klientami  – kiedy w 1989 r. była zmiana ustroju prawnego w Polsce, kiedy była uchwalana Konstytucja z 1997 roku, kiedy Polska wchodziła do Nato i UE, była kiedy na świecie był międzynarodowy kryzys finansowy w 2008 r. (po upadku Lehman Brothers). Za nami i przed nami dużo dobrego. Z Kancelarią Prokurent jesteście bezpieczni.

#ProkurentLawOffice
The Prokurent Law Firm was with clients – when in 1989 there was a change in the legal system in Poland, when the Constitution of 1997 was adopted, when Poland joined Nato and the EU. We were present when there was an international financial crisis in 2008 (after Lehman Brothers’ collapse). A lot of good is behind us and ahead of us. You can always feel safe with Kancelaria Prokurent/ Prokurent Law Office.

Autorzy/Author: Łukasz Moczydłowski, partner, adwokat/Advocate, Mateusz Daniluk: aplikant adwokacki/Advocate trainee

Zainteresował Cię artykuł, udostępnij go.

Are you interested in the article, share it.

e-mail: koronawirus@prokurent.com

Epidemia a stosowanie aresztu tymczasowego

Na moment powstawania artykułu liczba zakażeń koronawirusem (SARS-CoV-2) przekroczyła 420.000 na całym świecie. Niezwykle silne oddziaływanie na sądownictwo, zaburzające de facto jego dotychczasową działalność, pozwoliło na dostrzeżenie funkcyjności przepisów procesowych, znajdujących swe zastosowanie w sytuacjach i czasach trudnych do przewidzenia – stanowiących nie tylko zaskoczenie, ale też wyzwanie dla polskiego wymiaru sprawiedliwości.

Decydując się na pochylenie nad procedurą karną w „czasach koronawirusa” warto zatrzymać się przy wpływie postępującej pandemii na możność stosowania instytucji tymczasowego aresztowania.

Przywołany wyżej środek zapobiegawczy stosowany być może w toku postępowania karnego w następujących przypadkach:

1. Gdy zachodzi uzasadniona obawa ucieczki lub ukrywania się oskarżonego, zwłaszcza wtedy, gdy nie można ustalić jego tożsamości albo nie ma on w kraju stałego miejsca pobytu,
2. gdy zachodzi uzasadniona obawa, że oskarżony będzie nakłaniał do składania fałszywych zeznań lub wyjaśnień albo w inny bezprawny sposób utrudniał postępowanie karne,
3. jeżeli oskarżonemu zarzuca się popełnienie zbrodni lub występku zagrożonego karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 8 lat.

Zauważyć należy, iż – pomimo obszernej listy możliwych dla stosowania środków zapobiegawczych – tymczasowe aresztowanie, mimo iż najbardziej dotkliwe, bo izolacyjne, stanowi często punkt wyjścia dla dalszych działań prowadzonych w postępowaniu karnym. Generuje to słuszne wnioski, jakoby był to środek nadużywany, a wskazywał na to wielokrotnie również Europejski Trybunał Praw Człowieka. Na dzień 31 maja 2019 r. liczba osób pozbawionych wolności przed uzyskaniem końcowego wyroku, tj. z zastosowaniem aresztu tymczasowego, wynosiła 8365, natomiast skuteczność wniosków prokuratorskich o zastosowanie przez Sąd tymczasowego aresztowania wynosi obecnie ponad 90%.

Tajemnicą poliszynela jest informacja, iż więzienia i areszty są obiektami o podwyższonym ryzyku, szczególnie podatnym na rozprzestrzenianie się zagrożenia epidemiologicznego – niesprzyjające warunki w więzieniach, aresztach i innych obiektach izolacji ułatwią jego rozprzestrzenianie się w najbliższej przyszłości. W miejscach tych niemożliwy jest bowiem fizyczny dystans między ludźmi, zaś opieka medyczna jest obciążona – i znajduje się na niskim poziomie. W więzieniach i aresztach dzielone są łazienki, pralnie czy jadalnie. Tymczasem odkażanie rąk stanowi element utrudniony w tego typu miejscach, ze względu na zawartość alkoholu w środkach dezynfekujących.

Powyższe zagrożenie pozwala nam sięgnąć do przesłanek negatywnych stosowania tymczasowego aresztowania – uniemożliwiających jego zastosowanie. Tymczasowego aresztu nie stosuje się bowiem, jeżeli wystarczający jest inny środek zapobiegawczy. Należy odstąpić od jego stosowania również w przypadku, gdy:

1. Spowodowałoby dla życia lub zdrowia podejrzanego poważne niebezpieczeństwo,
2. pociągałoby wyjątkowo ciężkie skutki dla podejrzanego lub jego najbliższej rodziny,
3. gdy okoliczności sprawy wskazują, że wobec podejrzanego/oskarżonego zostanie wymierzona kara pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania lub łagodniejsza albo gdy tymczasowe aresztowanie przekroczy przewidywany wymiar kary bez zawieszenia.

W odniesieniu do postępującej pandemii i wzrostu liczby zakażeń koronawirusem (SARS-CoV-2) w części przypadków uznać należy właściwe rozważenie możliwości zastosowania przesłanki z pkt 1 w/w listy negatywnych przesłanek. Mowa przede wszystkim o kształtowaniu sytuacji osób znajdujących się w tzw. „grupie ryzyka” – o obniżonej odporności, których organizmy zajęte są już w znacznej sile innymi chorobami.

Słusznie – i celnie w odniesieniu do trwającej obecnie sytuacji – wskazywał przed laty Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 21 lutego 1995 r. (sygn. WZ 35/95) wskazując, że negatywną „zdrowotną” przesłankę zastosowania tymczasowego aresztowania ograniczać powinno się do sytuacji, w której pozbawienie wolności oskarżonego powodowałoby dla jego życia lub zdrowia poważne niebezpieczeństwo. Należy przez to rozumieć taką sytuację, w której charakter schorzenia, na jakie cierpi oskarżony (…) są tego rodzaju, że – z uwagi na brak środków do odpowiedniej interwencji medycznej w warunkach pozbawienia wolności lub co najmniej znacznego utrudnienia w aplikowaniu zaleconego sposobu leczenia – osiągnięcie rezultatów zapewniających uniknięcie w tych warunkach wskazanego wyżej niebezpieczeństwa nie jest możliwe.

Odnosząc powyższe orzeczenie do stanu postępującej w Polsce epidemii, bezsprzecznie podnieść można, iż areszty śledcze nie są miejscami zdolnymi do ponoszenia trudu leczenia choroby wywoływanej wirusem COVID-19, w sytuacjach występowania różnorodnych chorób współtowarzyszących.

Omawianą tezę wiązać należy bezpośrednio z zasadą humanitaryzmu, współtowarzyszącą nie tylko wykonywaniu kary czy środkom karnym, ale też środkom zapobiegawczym. O ile bowiem art. 3 Kodeksu karnego wyrażający zasadę humanitaryzmu nie dotyczy środków zapobiegawczych (te nie są wszak instytucją prawa karnego materialnego, nie mają środkami represji karnej i mają inne cele do spełnienia), tak polska procedura karna przewiduje możliwość odstąpienia od stosowania rygoryzmu, w następstwie uwzględnienia okoliczności humanitarnych. Zgodnie z art. 4 Kodeksu karnego wykonawczego – „kary, środki karne, zabezpieczające i zapobiegawcze wykonuje się w sposób humanitarny, z poszanowaniem godności ludzkiej skazanego (…)”. Tymczasowe aresztowanie o tyle związane jest z wymiarem kary, że podlega ono ustawowemu zaliczeniu na poczet kary i środków karnych, na co wskazuje art. 63 § 1 i 2 k.k.

Nawiązując do powyższych okoliczności uznać należy, że aktualna sytuacja epidemiczna stanowi wzorcowy przykład plastyczności polskiego systemu prawa – mającego cechy dostosowawcze do pojawiających się nowych, niespodziewanych uprzednio warunków. O ile bowiem na etapie tworzenia zasady wynikającej z art. 259 kpk nie towarzyszyła ustawodawcy wizja powszechnej epidemii, tak konstrukcja tegoż przepisu umożliwia jego stosowanie w omawianych, skrajnych przypadkach. Wykluczone jest zatem obecnie, by omawiana niniejszym artykułem teza była stosowana powszechnie – dotyczyć to bowiem może wyłącznie osób, których aktualny stan zdrowia naraża na szczególne zagrożenie wobec narastającego kryzysu epidemiologicznego.

Przewidywać należy, iż – wraz ze wzrostem zachorowań, który niewątpliwie nastąpi – przywoływanie wskazanego wyżej aspektu będzie argumentem podnoszonym coraz częściej. Z każdym bowiem kolejnym stopniem kryzysu epidemiologicznego podejmowane będą dalsze kroki w celu zmniejszenia ryzyka jeszcze większego pogłębienia kryzysu zdrowotnego w kraju. Podobnie więc jak trudny do przewidzenia jest dalszy rozwój epidemii – tak trudna do przewidzenia jest możliwa częstotliwość wiązania obecnej sytuacji z negatywnymi przesłankami stosowania tymczasowego aresztowania.