Wykładnia art. 365 § KPC [kompilacja orzecznicza]

Opracowano na podstawie:

https://iws.gov.pl/wp-content/uploads/2021/06/IWS_-Kondek-J.M._Moc-wiazaca-prawomocnego-orzeczenia-sadowego-art.-365-%C2%A7-1-k.p.c..pdf

http://www.sn.pl/sites/orzecznictwo/orzeczenia3/i%20csk%20323-18-1.pdf

http://www.sn.pl/sites/orzecznictwo/orzeczenia3/iii%20czp%20109-20.pdf

http://www.sn.pl/sites/orzecznictwo/orzeczenia3/v%20cskp%2073-21.pdf

https://www.saos.org.pl/judgments/459270

https://www.sn.pl/publikacje/BSiA_Przeglad_orzecznictwa/0000000000022200011177-%20Przeglad%20Orzecznictwa%202017%20on-line.pdf

Zgodnie z art. 365 § 1 kodeksu postępowania cywilnego ( k.p.c.)  orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy oraz inne organy państwowe i organy administracji publicznej, a w przypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby.

W praktyce istotne jest, czy i w jakim zakresie, wynikająca z art. 365 § 1 k.p.c. moc wiążąca wyroku, tworzy stanu związania innych sądów ustaleniami faktycznymi lub ocenami prawnymi, które legły u podstaw wydanego wcześniej orzeczenia dotyczącego tego samego stosunku prawnego.

Przepis ten jest skorelowany z art. 187 § 1 pkt 1 in principio k.p.c., nakładającym na powoda obowiązek określenia żądania, oraz z zawartym w art. 321 § 1 k.p.c. zakazem orzekania ponad żądanie. Sąd ma prawo i obowiązek rozstrzygnąć wyłącznie o tym, czego domaga się powód; przedmiotem sprawy jest bowiem wyłącznie roszczenie procesowe. Przytoczone przepisy, podobnie jak sama istota zasady dyspozycyjności, nie pozwalają na przyjęcie, że sąd orzeka o czymś więcej, niż to wynika z żądania zgłoszonego przez powoda.

W  świetle art. 365 § 1 k.p.c. nie stoi na przeszkodzie dokonaniu w kolejnym postępowaniu samodzielnej oceny kwestii prawnych np. zarzutu przedawnienia. W orzecznictwie Sądu Najwyższego dominuje zasługujący na podzielenie pogląd, że granice przedmiotowe mocy wiążącej należy oceniać według reguł przyjętych w art. 366 k.p.c. w odniesieniu do przedmiotowych granic powagi rzeczy osądzonej. W konsekwencji moc wiążącą z perspektywy kolejnych postępowań uzyskują jedynie ustalenia dotyczące tego, o czym orzeczono w związku z podstawą sporu (rozstrzygnięcie o żądaniu w połączeniu z jego podstawą faktyczną.

Wydaje się, że w sytuacji wewnętrznej sprzeczności wcześniejszego prawomocnego orzeczenia, między tymi samymi Stronami, które z uwagi na przedmiot rozstrzygnięcia stanowić może stanowić prejudykat w rozpatrywanej sprawie, Sąd orzekający w orzeczeniu końcowym nie jest związany sentencją takiego wyroku, natomiast jest związany oceną prawną w zakresie, w jakim w orzeczeniu końcowym nie zmienia ustaleń faktycznych zaprezentowanych w tym wcześniejszym orzeczeniu. W sytuacji sprzeczności w uzasadnieniu wcześniejszego orzeczenia, niepozwalających na rekonstrukcję podstaw rozstrzygnięcia, taki prawomocny wyrok nie stanowi prejudykatu zarówno w zakresie sentencji jak i jego uzasadnienia.

W uchwale z dnia 8 listopada 2019 r., III CSK 27/19 (OSNC 2020, nr 6 poz. 48), Sąd Najwyższy stwierdził, że wykładnia umowy, na podstawie której powód dochodził wynagrodzenia za świadczenie usług, nie jest objęta mocą wiążącą wyroku (art. 365 § 1 k.p.c.) w sprawie o inną część przewidzianego tą umową wynagrodzenia za świadczenie usług. W uzasadnieniu podkreślił, że jeżeli w prowadzonych osobno postępowaniach strony wykazują się tą samą starannością i aktywnością, powołują te same dowody w celu wykazania swoich twierdzeń i podnoszą te same zarzuty, to – z przyczyn wskazanych przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 29 marca 1994 r., III CZP 29/94 – oceny poszczególnych kwestii i ostatecznie także wyniki tych spraw powinny być dla nich zasadniczo takie same. Osiągnięciu zgodności w tej płaszczyźnie służy jednak formułowane czasami wymaganie, by sąd rozpoznający kolejną sprawę między stronami szczególnie wnikliwie i rozważnie ją osądził, uwzględniając także argumenty, które przytoczył sąd w sprawie zakończonej wcześniej, i w kontekście art. 178 ust. 1 Konstytucji RP oraz zasady bezpośredniości i swobodnej oceny dowodów nie sposób odmówić sądowi, gdy przytoczy za tym poważne argumenty, uprawnienia do innej oceny przeprowadzonych w sprawie dowodów, mogącej prowadzić do innych ustaleń o faktach, a w konsekwencji i innej oceny kwestii, która waży na wyniku postępowania, od tej oceny, którą przyjął inny sąd w odrębnie rozpoznawanej sprawie, zwłaszcza, że art. 365 § 1 k.p.c. dotyczy związania orzeczeniem, a nie zaś ustaleniami faktycznymi, w obrębie których lokuje się także zrekonstruowanie treści łączącej strony.

Stanowisko Sądu Najwyższego w przedmiocie zakresu mocy obowiązującej orzeczeń sądowych na podstawie art. 365 § 1 k.p.c. cechuje daleko idąca różnorodność i niekonsekwencja. W ciągu ostatnich dwudziestu lat rysuje się wyraźnie zarówno linia orzecznicza, zgodnie z którą moc wiążąca orzeczenia sądowego dotyczy tylko jego sentencji, jak i stanowisko, że moc wiążąca orzeczenia rozciąga się także na jego uzasadnienie. Oba stanowiska reprezentowane są przynajmniej przez kilkanaście orzeczeń. Oprócz tego daje się wskazać niewielka linia kompromisowa. To wszystko powoduje, że nie sposób jest mówić o jednolitym czy dominującym rozumieniu art. 365 § 1 k.p.c. w orzecznictwie Sądu Najwyższego.

I LINIA

Charakterystyczne jest tu stwierdzenia zawarte w wyroku Sądu Najwyższego z 13 stycznia 2000 r., II CKN 655/98, że: „Przedmiotem prawomocności materialnej jest bowiem ostateczny rezultat rozstrzygnięcia, a nie przesłanki, które do niego doprowadziły. Sąd nie jest więc związany zarówno ustaleniami faktycznymi poczynionymi w innej sprawie, jak i poglądami prawnymi wyrażonymi w uzasadnieniu zapadłego w niej wyroku”3 oraz w wyroku z 23 maja 2002 r., IV CKN 1073/00, że uregulowana w art. 365 § 1 k.p.c. „moc wiążąca prawomocnego wyroku dotyczy związania treścią sentencji, a nie uzasadnienia, zawierającego prezentację przeprowadzonych dowodów i ocenę ich wiarygodności” Moc wiążąca orzeczenia dotyczy bowiem wyłącznie zawartego w nim rozstrzygnięcia, a nie jego motywów, czy to faktycznych, czy prawnych.

Prowadziło to Sąd Najwyższy do poglądu, iż orzeczenie wiąże wyłącznie w zakresie przysługiwania określnego roszczenia procesowego, o czym rozstrzygnięcie jest zawarte w wyroku.

II LINIA

Omawiany pogląd formułowany jest niekiedy ostrożnie. Sąd Najwyższy twierdzi w niektórych orzeczeniach, że odwołanie się do uzasadnienia ma mieć charakter pomocniczy i jego moc wiążąca ograniczona jest wyłącznie do zakresu, w jakim odwołanie się do orzeczenia jest konieczne. Jak stwierdził Sąd Najwyższy: „Jeżeli na podstawie samej sentencji prawomocnego wyroku nie można dokładnie określić przedmiotu rozstrzygnięcia sądu, to wówczas w celu wyjaśnienia granic zakresu przedmiotowego jego mocy wiążącej może być wykorzystane uzasadnienie wyroku”, jednak jest to możliwe tylko, jeśli na podstawie samej sentencji orzeczenia „istnieją wątpliwości” co do zakresu mocy wiążącej sentencji.

III LINIA: Stanowisko kompromisowe

Stanowisko kompromisowe prezentuje wyrok SN z 20 września 2011 r., III SK 5/11, OSNP 2012 nr 19–20, poz. 253.

W jednym bowiem miejscu Sąd Najwyższy stwierdza, że: „Związanie sądu orzeczeniem wydanym w innej sprawie należy rozumieć jako wyłączenie możliwości kwestionowania w rozstrzyganej sprawie ustaleń i ocen prawnych zawartych w prawomocnym rozstrzygnięciu innej przedmiotowo sprawy, ale między tymi samymi stronami”, a zatem zdaje się ograniczać moc wiążącą orzeczenia wyłącznie do „rozstrzygnięcia” czyli do jego sentencji. W innym jednak miejscu uzasadnienia Sąd Najwyższy wskazuje, że: „Sąd obowiązany jest zatem uznać, iż kwestia prawna, która była już przedmiotem rozstrzygnięcia w innej sprawie, a która ma znaczenie prejudycjalne w sprawie przez niego rozpatrywanej, kształtuje się tak jak to przyjęto w prawomocnym wcześniejszym wyroku”, tymczasem – jak wspomniano wyżej – trudno jest mówić o prejudycjalnym charakterze orzeczenia sądowego w oderwaniu od jego uzasadnienia, w którym opisano stan faktyczny i prawny, w oparciu o który dokonywane jest rozstrzygnięcie.

Podsumowanie

Powyższa analiza pokazuje, iż nie ma podstaw do ograniczania pojęcia orzeczenia wyłącznie do jego sentencji.

Powyższy pogląd pozwala na ustalenie zakresu mocy wiążącej orzeczenia. Mocą wiążącą jest bowiem objęty stan faktyczny a także stan prawny (rozumiany jako efekt subsumpcji norm prawnych do odpowiedniego stanu faktycznego a nie jako abstrakcyjna wykładnia przepisów prawa stanowionego), który prowadził do odpowiedniego rozstrzygnięcia. Tylko bowiem to mieści się w granicach pojęcia „orzeczenie”. To natomiast, co nie stanowiło motywów rozstrzygnięcia, nie mieści się w pojęciu „orzeczenie”, gdyż w istocie nie stanowi jego uzasadnienia, choćby nawet znalazło się w jednostce redakcyjnej zwanej uzasadnieniem.

Materiał opracowany na podstawie dokumentów źródłowych wskazanych powyżej

AUTORZY:

• Marcin Skonieczny – radca prawny

USTAWA O PRAWIE AUTORSKIM I PRAWACH POKREWNYCH tj. z dnia 21 maja 2021 r. (Dz.U. z 2021 r. poz. 1062)

Art. 29 [Cytowanie] Wolno przytaczać w utworach stanowiących samoistną całość urywki rozpowszechnionych utworów oraz rozpowszechnione utwory plastyczne, utwory fotograficzne lub drobne utwory w całości, w zakresie uzasadnionym celami cytatu, takimi jak wyjaśnianie, polemika, analiza krytyczna lub naukowa, nauczanie lub prawami gatunku twórczości.