Środek spożywczy uznawany w ustawodawstwie za szkodliwy dla zdrowia lub życia człowieka, jest to środek spożywczy, którego spożycie w warunkach normalnych i zgodnie z przeznaczeniem może spowodować negatywne skutki dla zdrowia lub życia człowieka, w szczególności, jeżeli zawiera substancje zanieczyszczające lub zanieczyszczenia mikrobiologiczne w ilościach przekraczających dopuszczalne poziomy określone w rozporządzeniach Unii Europejskiej. Stosownie do art. art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 25 sierpnia 2006r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia, produkt niespełniający wymagań prawa żywnościowego nie może być oznakowany i wprowadzony do obrotu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jako żywność.

Jeżeli w toku kontroli Inspekcji Weterynaryjnej zostanie wykazana niezgodność z przepisami prawa żywnościowego, wówczas Powiatowy Lekarz Weterynarii ma możliwość wstrzymania produkcji takiego produktu, do czasu przedstawienia prawidłowych wyników badań żywności przeznaczonej do spożycia z partii próbnej, nadając takiej decyzji natychmiastowy rygor wykonywalności.

Z powyższego uprawnienia skorzystał Powiatowy Lekarz Weterynarii w sprawie dot. wykrycia obecności Listeria monocytogenes w 25 g w środku spożywczym wprowadzonym do obrotu przez Zakład Produkcyjny w K. Uzasadniając powyższe rozstrzygnięcie organ wskazał, że produkt S. jest żywnością gotową do spożycia, na co wskazuje opis produktu i schemat produkcyjny opracowany oraz stosowany przez podmiot w systemie nadzoru właścicielskiego HACCP. Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w sprawie o sygn. II OSK 2985/15 posłuży nam w celu przybliżenia  materii związanej z obrotem towarów szkodliwych oraz uprawnieniami instytucji kontrolnych w tym zakresie.

Stan faktyczny sprawy przedstawia się w następujący sposób: upoważniony inspektor Powiatowego Inspektoratu Weterynarii pobrał w dniu 16 września 2014 r. próbki gotowego produktu do badań laboratoryjnych z magazynu produktu gotowego w Zakładzie w K.. Produkt został pobrany w okresie jego przydatności do spożycia, liczonego od zakończenia procesu produkcyjnego, a przed wyjściem spod bezpośredniej kontroli producenta. W sprawozdaniu z przeprowadzonych przez Zakład Higieny Weterynaryjnej badań stwierdzono obecność Listeria monocytogenes w 25 g. w 4-rech z 5-ciu badanych próbkach produktu gotowego. Ze względu na obecność bakterii, zgodnie z ww. ustawą, organ uznał wprowadzony do obrotu środek spożywczy S. za szkodliwy dla zdrowia lub życia człowieka. Ponadto z zapisów protokołów kontroli podmiotu, wynikają liczne uchybienia weterynaryjne oraz naruszenia wymogów sanitarnych w zakładzie. Świadczą one bowiem o bardzo złym stanie higienicznym pomieszczeń produkcyjnych i braku należytego nadzoru właścicielskiego nad produkcją. Przedstawiony stan zakładu w momencie kontroli stanowi duże zagrożenie bezpieczeństwa produkowanej żywności. Organ wskazał na niezgodność stanu faktycznego z obowiązującymi normami, a tym samym poinformował podmiot drogą elektroniczną, że w trybie decyzji administracyjnej zostanie wydany nakaz wstrzymania produkcji produktu S. do czasu przedstawienia prawidłowych wyników badań stanów sanitarnych oraz badań tego produktu z partii próbnej. Decyzji nadano rygor natychmiastowej wykonalności, zgodnie z art. 108 § 1 k.p.a. oraz art. 77 ustawy o bezpieczeństwie żywności i żywienia.

Strona skarżąca wskazywała na niezasadność powyższej decyzji i wniosła od niej odwołanie. Swoje stanowisko argumentowała tym, że do produktu spornego zastosowano niewłaściwe kryterium mikrobiologiczne. Według spółki omawiany środek spożywczy spełnia warunki określone w pkt. 1.3 rozdziału 1 załącznika I, art. 7 ust. 2 rozporządzenia Komisji (WE) nr 2073/2005 z dnia 15 listopada 2005 r. w sprawie kryteriów mikrobiologicznych dotyczących środków spożywczych. W konsekwencji produkt powinien zostać zakwalifikowany jako żywność gotowa do spożycia, w której niemożliwy jest wzrost L. monocytogenes, niebędący żywnością przeznaczoną dla niemowląt ani żywnością specjalnego medycznego przeznaczenia. Jak wynika z objaśnienia nr 8, które należy stosować do punktu 1.3. Załącznika I, za należące do tej kategorii będą automatycznie uznawane:

1. produkty o ph ≤ 4,4 lub aw ≤ 0,92,
2. produkty o ph ≤ 5,0 i aw ≤ 0,94,
3. produkty o okresie przydatności do spożycia krótszym niż 5 dni. Inne kategorie produktów mogą również należeć do powyższej kategorii pod warunkiem naukowego uzasadnienia.

Ponadto w przypadku zaliczenia danego produktu do żywności z poz.1.3. Załącznika I produkt taki winien spełniać limit 100 jtk/g.

Poza mniemaniem producenta o spełnieniu powyższych wymogów, skarżący podnosi zarzut nieprawidłowego wydania przez organ I instancji decyzji przekazanej stronie drogą elektroniczną (naruszenie art. 14 § 2 k.p.a). Uznaje, że kontrola legalności działalności administracji publicznej została dokonana niewłaściwie, gdyż nie uwzględniła podniesionych przez skarżącą zarzutów oraz nie podjęła żadnych czynności procesowych zmierzających do weryfikacji badań laboratoryjnych spółki. Strona zatem nie zgadza się z uznaniem środka spożywczego S. za szkodliwy dla zdrowia lub życia człowieka, zastosowaną procedurą administracyjną oraz kwalifikacją mikrobiologiczną.

Odnosząc się do zakwestionowania prawidłowości kwalifikacji badanego produktu organ odwoławczy wyjaśnił, że parametr 100 jtk/g „stosuje się, o ile producent jest w stanie wykazać w sposób zadowalający dla właściwego organu, że produkt nie przekroczy limitu 100 jtk/g w całym okresie przydatności do spożycia. Dane przedsiębiorstwo może w ciągu procesu określić limity przejściowe, które powinny być wystarczająco niskie, aby zagwarantować, że limit 100 jtk/g nie będzie przekroczony na koniec okresu przydatności do spożycia”. Zatem producent zobowiązany jest do wykonania szeregu badań produktu potwierdzających tę tezę. Sąd w tym miejscu podkreśla, że ciężar wykazania, że parametr ten nie zostanie przekroczony spoczywa na producencie a nie na organie, czego skarżący nie jest w stanie wykazać w zadawalający sposób. Ponadto mając na uwadze spełnienie wymagań przytaczanego rozporządzenia, podmiot zobowiązany jest do przekazania 5 próbek jednej partii produktu do badań, tak aby otrzymany wynik był reprezentatywny. Tymczasem skarżący posługuje się badaniami zestawów S. z okresu po otrzymaniu zaskarżonej przez stronę decyzji. W badaniach tych ocenie podlegały jedynie dwie próbki z dwóch różnych partii i oceniono pH i aktywność wody (aw) badanych próbek. W obu wynikach aktywność wody równa jest 0,94, czyli maksymalnej wartości określonej w rozporządzeniu nr 2073/2005, dopiero poniżej której wynik może być uznany za prawidłowy. Poza tym, parametr badany był metodą nieakredytowaną przez laboratorium. W związku z tym, wynik nie powinien zostać przyjęty jako potwierdzenie zgodności parametrów badanych z pożądanymi. Strona nie przedstawiła żadnych innych wyników badań produktu, które popierałyby postawioną przez skarżącego tezę, dotyczącą kwalifikacji produktu. Podkreślenia wymaga, że zgodnie z przypisem nr 8, pH nie może być ≤ 5, a aw nie może być ≤ 0,94. Wartości te mają być niższe od wartości granicznych, a nie mogą być im równe jak to zakłada producent w swojej specyfikacji. Organy administracji i Sąd pierwszej instancji trafnie też zwróciły uwagę, że jak wynika z materiału dowodowego skarżąca Spółka wcześniej przeprowadzała liczne badania, które były wykonywane przy zastosowaniu kryterium z poz. 1.2. Załącznika I i limitu – nieobecne w 25 g.

Kolejnym elementem obalającym stanowisko skarżącego, jest fakt nadania wadliwemu produktowi 6-cio dniowego terminu przydatności do spożycia przez samego producenta. Ponadto brak naukowego uzasadnienia kwalifikacji produktu do omawianej kategorii wyklucza tę możliwość. Przywołując dokładnie treść specyfikacji, producent używa określenia „należy spożyć do DD.MM.RRRR: termin przy dostawie min. 5 dni”. Określenie w taki sposób terminu przydatności produktu, jest wadliwe, gdyż termin przydatności do spożycia liczony jest od daty dostawy, a nie od daty produkcji i w żaden sposób nie gwarantuje jego przydatności tylko do 5 dni.

Zarzut nieprawidłowego wydania decyzji również okazuje się być chybiony. Mając na uwadze cele i charakter postępowania w niniejszej sprawie, Sąd pierwszej instancji trafnie uznał, że organ uprzedził stronę o zamiarze wydania decyzji, aby zapobiec dalszemu wytwarzaniu produktu szkodliwego dla zdrowia i życia człowieka. Bowiem od daty wydania decyzji w formie pisemnej do dnia doręczenia decyzji może upłynąć czas, w którym może być produkowana i wprowadzana do obrotu żywność szkodliwa. Organ miał na celu jak najszybsze powiadomienie strony o wytwarzaniu i wprowadzaniu do obrotu produktu niespełniającego kryterium bezpieczeństwa żywności (kryterium mikrobiologicznego) i umożliwienie podjęcia czynności zabezpieczających i zaradczych jeszcze przed otrzymaniem decyzji w formie pisemnej. Ponadto, jak słusznie zauważa skarżący, decyzja ta nie została ogłoszona ustnie ani uwzględniała interesu strony, dlatego w drugiej kolejności została wydana na piśmie, uwzględniając prawo strony do złożenia ewentualnego odwołania. Zatem w ocenie organu odwoławczego sprawa została należycie udokumentowana, poprowadzona oraz pozostaje bez naruszeń przepisów postepowania administracyjnego.

W świetle zebranego w aktach administracyjnych materiału dowodowego oraz w kontekście obowiązujących przepisów Sąd uznaje brak podstaw do podzielenia stanowiska strony skarżącej. Organ odwoławczy prawidłowo zakwalifikował produkt do kategorii opisanej w pkt 1.2. jako „żywność gotowa do spożycia, w której możliwy jest wzrost L. monocytogenes, niebędąca żywnością przeznaczoną dla niemowląt ani żywnością specjalnego medycznego przeznaczenia”. Przy kwalifikacji produktu do tej kategorii parametrem koniecznym do zbadania jest nieobecność Listeria monocytogenes w 25 g. Badania produktu tej grupy muszą zostać wykonane przed wyjściem żywności spod bezpośredniej kontroli przedsiębiorstwa sektora spożywczego, które jest jego producentem. W innym wypadku, produkt może stanowić zagrożenie dla życia i bezpieczeństwa ludzkiego. Brak należytej kontroli środków spożywczych przed wprowadzeniem ich do obrotu może skutkować zawartością substancji zanieczyszczających przekraczającą dopuszczalne poziomy określone w rozporządzeniach UE. Z powyższego ryzyka wynika konieczność wycofania z obrotu lub od konsumenta produktu wskazującego na niezadawalające wyniki i zakaz wprowadzania środków spożywczych szkodliwych dla zdrowia lub życia człowieka jako żywność.

W razie pytań i wątpliwości związanych z powyższą materią zapraszamy do kontaktu z naszym ekspertem, mec. Piotrem Włodawcem: wlodawiec[at]prokurent.com.pl

Autorzy:

Piotr Włodawiec – Radca prawny / Starszy Partner

Paweł Buczyński – Inżynier Technologii Żywności

Natalia Olszewska – Studentka

ŹRÓDŁA

1. Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego, sygn. II OSK 2985/15
2. Ustawa z dnia 25 sierpnia 2006r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia
3. Rozporządzenie Komisji (WE) nr 2073/2005 z dnia 15 listopada 2005 r. w sprawie kryteriów mikrobiologicznych dotyczących środków spożywczych