Na mocy art. 17 rozporządzenia (WE) nr 178/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z 28 stycznia 2002 r., które określa podstawowe zasady i wymagania prawa żywnościowego, a także powołuje Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności i ustala procedury związane z bezpieczeństwem żywności (nazywane „konstytucją prawa żywnościowego”), odpowiedzialność za zapewnienie zgodności środków spożywczych z przepisami spoczywa na przedsiębiorcach działających w branży spożywczej. Dotyczy to producentów, przetwórców, dystrybutorów i sprzedawców.
Państwa członkowskie są natomiast zobligowane do nadzorowania i kontrolowania przestrzegania tych przepisów przez przedsiębiorców na wszystkich etapach produkcji, przetwarzania i dystrybucji. W tym celu każde państwo członkowskie powinno stworzyć system oficjalnej kontroli, obejmujący strukturę administracyjną i zasady działania organów odpowiedzialnych za nadzór nad żywnością. System ten powinien również przewidywać odpowiednie sankcje i kary, które będą skuteczne, adekwatne oraz zniechęcające do łamania przepisów.
Zakup kontrolny jest to nabycie anonimowo przez pracownika Inspekcji Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych artykułu rolno-spożywczego w celu kontroli w zakresie jakości handlowej tego artykułu. Procedura ta polega na zakupie towaru lub usługi w celu sprawdzenia ich jakości, bezpieczeństwa, zgodności z normami lub przepisami prawa. W Polsce instytucją odpowiedzialną za tego typu kontrole w zakresie artykułów rolno-spożywczych jest Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych (IJHARS). Celem takich zakupów jest weryfikacja, czy produkty sprzedawane przez przedsiębiorców spełniają określone normy jakościowe, zdrowotne i sanitarno-epidemiologiczne.
Kontrola sprzedaży na odległość stanowi odpowiedź ustawodawcy na dynamicznie rozwijający się rynek artykułów rolno-spożywczych w Internecie. Do czasu wprowadzenia zakupu kontrolnego organy IJHARS miały możliwość kontroli sprzedawców internetowych w sposób taki, jak innych podmiotów gospodarczych, tzn. w obecności organu w siedzibie lub miejscu wykonywania działalności przez kontrolowanego.
Kontrola sprzedaży na odległość cechuje się pewnymi istotnymi odrębnościami. Kontrolę sprzedaży na odległość obligatoryjnie rozpoczyna anonimowe dokonanie przez organ zakupu kontrolnego w celu pobrania próbki przeznaczonej do niezwłocznych oględzin oraz oceny oznakowania i opakowania, jak również ewentualnych analiz laboratoryjnych. W odróżnieniu od innych kontroli wykonywanych przez IJHARS upoważnienie oraz legitymacja kontrolującego okazywane są kontrolowanemu dopiero w terminie 7 dni od daty zakończenia oględzin oraz oceny znakowania i opakowania, a jeśli wykonywano badania laboratoryjne – w terminie 7 dni od daty otrzymania ich wyniku. Okazaniu upoważnienia towarzyszy doręczenie kontrolowanemu protokołu kontroli uwzględniającego wyniki dokonanych oględzin lub doręczenie sprawozdania z badań laboratoryjnych. Istotne jest również to, że do czasu kontroli nie wlicza się okresu od dnia dokonania zakupu do dnia okazania upoważnienia i legitymacji. Nietrudno więc zauważyć, że następstwem zakupu kontrolnego przy kontroli sprzedaży na odległość i tak jest fizyczna kontrola w siedzibie kontrolowanego.
Kontrolowany, u którego stwierdzono niewłaściwą jakość handlową artykułu rolno-spożywczego obciążany jest kosztami kontroli, które uzależnione są od stwierdzonej w toku kontroli nieprawidłowości. Zgodnie z art. 39 Ustawy o jhars, koszty kontroli obejmują opłaty za czynności, w wyniku których stwierdzono, że artykuły rolno-spożywcze nie odpowiadają wymaganiom w zakresie jakości handlowej wynikającym z tych przepisów lub dodatkowym wymaganiom zadeklarowanym przez producenta.
Termin na wniesienie opłaty wynosi 30 dni. Zgodnie z art. 39 ust. 5 Ustawy o jhars, w przypadku niewniesienia opłaty za czynności kontrolne odpowiednio na rachunek Głównego Inspektoratu Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych albo wojewódzkiego inspektoratu jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych w terminie 30 dni, Główny Inspektor albo wojewódzki inspektor wydaje decyzje w sprawie wysokości tej opłaty. Zatem konsekwencją niewniesienia opłaty w wyznaczonym terminie, będzie decyzja administracyjna, określająca wysokość opłaty. Koszty kontroli są wyliczane na podstawie stawek opłat wynikających z Rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 8 listopada 2022 r. w sprawie stawek opłat za czynności przeprowadzone w ramach kontroli jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych oraz prawidłowości wprowadzania do obrotu i oznakowania materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością.
W jednym z postępowań GIJHARS zlecił wykonanie badań laboratoryjnych, w których stwierdzono zafałszowanie. Badania laboratoryjne wykazały, że zamiast deklarowanego octu spirytusowego, produkt zawierał esencję octową (kwas octowy pochodzenia chemicznego), co stanowiło niezgodność z deklaracją na etykiecie. Spółka została ukarana grzywną oraz zobowiązana do zmiany oznakowania i uiszczenia opłat za przeprowadzone badania laboratoryjne.
Spółka wniosła zarzuty i skargę, twierdząc, że badanie jego próbki było nieuzasadnione, gdyż kontrolerzy zostali poinformowani o zawartości butelek (kwas octowy spożywczy). Koszty badań zostały zawyżone – według spółki, faktyczny koszt badania jednej próbki był znacznie niższy niż wyliczony przez IJHARS. Organ nie przedstawił spółce faktury dokumentującej rzeczywiste koszty badań. Zakwestionowała sposób podziału kosztów badań na podstawie jednej faktury.
Inspekcja utrzymywała, że kontrola oraz badania były zgodne z przepisami, a wyniki potwierdziły niezgodność produktu z deklaracjami producenta. Zgodnie z art. 39 ust. 1 ustawy, przedsiębiorca jest zobowiązany ponieść koszty badań, jeśli kontrola wykazuje niezgodność z normami jakości handlowej. Koszty badań zostały poprawnie wyliczone na podstawie dokumentów (faktur i umów z laboratorium), a spółka nie przedstawiła dowodów na potwierdzenie swoich twierdzeń o niższych kosztach.
W wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 4 października 2011 r. V SA/Wa 1077/11 Sąd stwierdził obowiązek przedsiębiorców do ponoszenia kosztów kontroli (zgodnie z art. 39 ustawy o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych), jeśli ich produkty nie spełniają deklarowanych norm. Podkreślił również znaczenie właściwego oznakowania produktów wprowadzanych na rynek, aby nie wprowadzać konsumentów w błąd.
W razie pytań i wątpliwości związanych z powyższą materią zapraszamy do kontaktu z naszym ekspertem, mec. Piotrem Włodawcem: wlodawiec[at]prokurent.com.pl
Autorzy:
Piotr Włodawiec – Radca prawny / Starszy Partner
Paweł Buczyński – Inżynier Technologii Żywności
