Sektor rolno-spożywczy Unii Europejskiej (UE) jest kluczowy dla jej społecznej, ekonomicznej i ekologicznej struktury. Produkcja żywności jest nie tylko podstawą bezpieczeństwa żywnościowego, ale także elementem kulturowym i społecznym, który kształtuje styl życia, zdrowie oraz jakość życia Europejczyków. Polska, jako kraj silnie rolniczy, również znajduje się w centrum tego procesu, a zmiany zachodzące na poziomie unijnym mają bezpośredni wpływ na sytuację krajowego sektora rolniczego i żywnościowego.

Raport wskazuje na konieczność wdrożenia bardziej zrównoważonych praktyk rolniczych, a także adaptacji do zmieniających się warunków klimatycznych, politycznych i społecznych. Polska stoi przed wyzwaniem zachowania konkurencyjności sektora rolno-spożywczego, jednocześnie wdrażając nowe regulacje, technologie i praktyki, które mogą przyczynić się do zmniejszenia negatywnego wpływu na środowisko naturalne.

Produkcja żywności w Unii Europejskiej

Centralne znaczenie produkcji żywności

Produkcja żywności w UE jest jednym z głównych filarów gospodarki, odpowiadającym za miliony miejsc pracy, przyczyniającym się do wewnętrznego i zewnętrznego handlu oraz wspierającym rozwój społeczności wiejskich. Europejskie standardy jakości i bezpieczeństwa żywności są uznawane za jedne z najwyższych na świecie, co podnosi konkurencyjność sektora na arenie międzynarodowej.

Wdrożenie zrównoważonych praktyk

Unijna strategia przewiduje znaczne wsparcie dla bardziej ekologicznych systemów produkcji żywności, w tym agroekologii, która promuje różnorodność biologiczną, ochronę gleby, minimalizowanie erozji oraz zrównoważone zarządzanie zasobami naturalnymi. Przykłady tych rozwiązań obejmują m.in. rotację upraw, uprawy okrywowe oraz integrację zwierząt w cykle produkcyjne, co zwiększa odporność gospodarstw na zmiany klimatyczne i wspiera bioróżnorodność.

Znaczenie lokalnych systemów żywnościowych

Raport kładzie nacisk na wspieranie lokalnych i regionalnych systemów żywnościowych, które mają pomóc w zwiększeniu odporności sektora na zawirowania na rynku globalnym oraz zmniejszeniu śladu węglowego. Krótsze łańcuchy dostaw umożliwiają lepsze zarządzanie ryzykiem i obniżenie kosztów transportu oraz zwiększenie dostępu do świeżej żywności. W Polsce, gdzie produkcja żywności odgrywa ważną rolę w lokalnych społecznościach, rozwój regionalnych systemów żywnościowych może przynieść korzyści zarówno producentom, jak i konsumentom, wzmacniając lokalne gospodarki.

Produkcja zwierzęca i dobrostan zwierząt

Wyzwania związane z emisjami i środowiskiem

Produkcja zwierzęca, szczególnie w regionach intensywnej hodowli, wiąże się z emisją gazów cieplarnianych oraz problemami z jakością wody i gleby. Dlatego UE planuje wprowadzenie strategii, które zmniejszą emisję dwutlenku węgla i metanu oraz zachęcą do bardziej ekologicznych metod hodowli. Planowane zmiany obejmują także stopniową rezygnację z intensywnych systemów hodowlanych, które charakteryzują się wysokimi nakładami energii i zasobów, na rzecz bardziej zrównoważonych modeli produkcji.

Nowe regulacje dotyczące dobrostanu zwierząt

Dobrostan zwierząt jest jednym z kluczowych tematów unijnej polityki rolnej. Komisja Europejska proponuje zmiany legislacyjne, które mają na celu poprawę warunków hodowli, w tym ograniczenie liczby zwierząt na małej powierzchni oraz wprowadzenie standardów dobrostanu zwierząt hodowlanych. Celem jest zapewnienie lepszej jakości życia dla zwierząt, przy jednoczesnym uwzględnieniu okresów przejściowych, które pozwolą rolnikom dostosować swoje gospodarstwa do nowych wymagań. W Polsce wdrażanie takich standardów może być wyzwaniem finansowym dla rolników, którzy prowadzą gospodarstwa intensywne.

Ograniczenie stosowania antybiotyków

Unia Europejska wprowadza także regulacje mające na celu ograniczenie stosowania antybiotyków w hodowli zwierząt, co jest związane z rosnącym problemem oporności na antybiotyki. Zmniejszenie stosowania antybiotyków wymaga wdrożenia praktyk zapobiegających chorobom oraz promowania zdrowszych i bardziej zrównoważonych systemów produkcji zwierzęcej. Polska, będąc jednym z krajów o dużej produkcji mięsa i nabiału, musi dostosować się do tych wymogów, co może być wyzwaniem dla niektórych gospodarstw intensywnie produkujących żywność.

Raport identyfikuje szereg kluczowych zagrożeń, które mogą wpłynąć na przyszłość polskiego rolnictwa i sektora rolno-spożywczego.

Kryzys klimatyczny i jego skutki

Zmiany klimatyczne są jednym z największych wyzwań dla rolnictwa w Europie, szczególnie w Polsce, gdzie rolnictwo jest silnie zależne od warunków pogodowych. Raport zwraca uwagę na rosnącą częstotliwość ekstremalnych zjawisk pogodowych, takich jak susze, powodzie czy burze, które mogą wpłynąć na jakość plonów i stabilność produkcji rolniczej. Długotrwałe okresy suszy mogą prowadzić do spadku plonów, podczas gdy powodzie mogą powodować zniszczenie upraw i erozję gleby. Polska, gdzie rolnicy już zmagają się z problemami związanymi z niedoborem wody, musi przemyśleć strategie zarządzania zasobami wodnymi i wdrożyć bardziej efektywne systemy irygacyjne.

Zależności handlowe i geopolityka

Raport wskazuje na rosnące ryzyko związane z globalnymi zależnościami handlowymi. Konflikt w Ukrainie, a także inne napięcia geopolityczne, wpływają na stabilność łańcuchów dostaw. Ograniczenia eksportowe, wzrost cen energii i nawozów oraz rosnące koszty logistyczne mają wpływ na konkurencyjność sektora rolno-spożywczego w Polsce. Sytuacja ta może prowadzić do wzrostu cen produktów rolnych, co może odbić się na konsumentach i pogorszyć sytuację finansową polskich producentów.

Regulacje i kwestie konkurencyjności

Wysokie wymagania środowiskowe UE, w połączeniu z dodatkowymi kosztami związanymi z wdrażaniem zrównoważonych praktyk, mogą osłabić konkurencyjność polskich rolników na arenie międzynarodowej. Inne regiony świata, które nie muszą spełniać tak rygorystycznych standardów, mogą oferować tańsze produkty, co może przyciągać konsumentów, ale osłabiać pozycję europejskich (w tym polskich) producentów na rynku. Niezbędne są polityki wsparcia, które pomogą polskim rolnikom w utrzymaniu konkurencyjności przy jednoczesnym dostosowaniu się do unijnych standardów.

Problemy demograficzne i zmiany społeczne

Zmniejszająca się liczba młodych ludzi zainteresowanych pracą w rolnictwie, a także starzenie się populacji rolników, stanowi dodatkowe wyzwanie dla sektora rolnego. Brak młodych rolników i nowych uczestników w sektorze może prowadzić do problemów związanych z wymianą pokoleniową i skutkować zmniejszeniem produkcji w przyszłości. Polska stoi przed wyzwaniem przyciągnięcia młodych ludzi do sektora rolnego poprzez oferowanie atrakcyjnych warunków pracy, dostęp do szkoleń oraz wsparcie finansowe dla nowych przedsiębiorstw rolnych.

Raport „Strategic Dialogue 2024” wskazuje szereg działań, które Polska powinna podjąć, aby sprostać wyzwaniom:

1. Promowanie innowacyjnych i ekologicznych praktyk rolniczych – Wdrażanie agroekologii, rolnictwa precyzyjnego i technologii ograniczających zużycie zasobów naturalnych oraz emisji gazów cieplarnianych. Dzięki nim polskie rolnictwo może stać się bardziej zrównoważone i odporne na zmiany klimatyczne.
2. Wsparcie finansowe i doradcze dla rolników – Fundusze, takie jak Fundusz Sprawiedliwej Transformacji, powinny wspierać rolników w dostosowaniu się do nowych wymogów i inwestycji w innowacje środowiskowe.
3. Rozwój lokalnych łańcuchów dostaw – Krótsze łańcuchy dostaw, wspierane przez lokalne systemy żywnościowe, mogą zwiększyć odporność na globalne zakłócenia oraz zmniejszyć koszty transportu i emisje.
4. Wspieranie młodych rolników – Polska powinna ułatwić dostęp do ziemi, kapitału i szkoleń, aby zachęcić młodych ludzi do podejmowania działalności rolniczej i zapewnić stabilność pokoleniową w sektorze.
5. Rozwój strategii adaptacyjnych – Polska musi wzmocnić działania na rzecz adaptacji rolnictwa do zmian klimatycznych, w tym zarządzanie zasobami wodnymi oraz zabezpieczenie przed skutkami ekstremalnych zjawisk pogodowych.

Wprowadzenie tych działań może przyczynić się do długofalowej stabilności i zrównoważonego rozwoju polskiego sektora rolno-spożywczego, odpowiadając jednocześnie na wyzwania globalne i lokalne

W razie pytań i wątpliwości związanych z powyższą materią zapraszamy do kontaktu z naszym ekspertem, mec. Piotrem Włodawcem: wlodawiec[at]prokurent.com.pl

Autorzy:

Piotr Włodawiec – Radca prawny / Starszy Partner

Paweł Buczyński – Inżynier Technologii Żywności