Sytuacja prawna wyrobów budowlanych w świetle Rozporządzenia 305/2011.
Wstęp
W dniu 1 lipca 2014 r. minął równo rok od wejścia w życie (za wyjątkiem szczątkowych regulacji, które w życie weszły 24 kwietnia 2011 r.) Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 305/2011 z dnia 9 marca 2011 r. ustanawiającego zharmonizowane warunki wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych i uchylające dyrektywę Rady 89/106/EWG, dalej zwane Rozporządzeniem CPR.
Wspólne Rozporządzenia Rady Unii Europejskiej i Parlamentu Europejskiego są bezpośrednio stosowane we wszystkich Państwach Członkowskich UE (art. 288 Traktatu o funkcjonowaniu UE). Rozporządzenia te mają ponadto pierwszeństwo w ich stosowaniu przed ustawami prawa krajowego.
Od wejścia w życie tego aktu prawnego na terenie całej Unii Europejskiej dla wyrobów objętych zharmonizowanymi specyfikacjami technicznymi obowiązują takie same zasady legalnego wprowadzania ww. wyrobów do obrotu. Należy podkreślić, że zasady te, dotyczą jednak tylko i wyłącznie wyrobów objętych zharmonizowanymi specyfikacjami technicznymi tj. normami zharmonizowanymi albo europejskimi dokumentami oceny . Wyroby budowlane nie objęte bezpośrednio Rozporządzeniem CPR (zharmonizowanymi specyfikacjami technicznymi) podlegają dopuszczeniu do obrotu zgodnie z regulacjami krajów członkowskich UE.
W pierwszej części niniejszego artykułu opisano zasady dopuszczenia zgodnie z Rozporządzeniem CPR, w drugiej zgodnie z polskimi regulacjami krajowymi.
I. Dopuszczenie zgodnie z Rozporządzeniem CPR
Jak wskazano we wstępie, wyroby budowlane podlegające dopuszczeniu zgodnie z Rozporządzeniem CPR to wyłącznie wyroby objęte normami zharmonizowanymi lub europejskimi dokumentami oceny.
Normą zharmonizowaną, jest norma przyjęta przez jeden z europejskich organów normalizacyjnych określonych w dyrektywie 98/34/WE (CEN, CENELEC lub ETSI) w oparciu o wniosek wydany przez Komisję Europejską zgodnie z art. 6 ww. dyrektywy. Natomiast europejski dokument oceny jest to dokument przyjęty przez organizację Jednostek Oceny Technicznej (JOT) , na podstawie którego wydawane są europejskie oceny techniczne.
Rozporządzenie CPR stawia dwa podstawowe warunki producentom chcącym wprowadzić do obrotu wyroby budowlane objęte zharmonizowanymi specyfikacjami technicznymi na terenie Unii Europejskiej. Producenci obowiązani są do sporządzenia deklaracji właściwości użytkowych oraz oznakowania wyrobu budowlanego znakiem „CE”.
Podstawą do oznakowania wyrobu budowlanego znakiem „CE” jest prawidłowo sporządzona deklaracja właściwości użytkowych. Deklaracja ta stanowi jedyną dopuszczalną prawnie formę przedstawienia właściwości użytkowych w odniesieniu do zasadniczych charakterystyk określonych w zharmonizowanej specyfikacji technicznej. Sporządzając deklarację właściwości użytkowych, producent przyjmuje na siebie wyłączną odpowiedzialność za zgodność wyrobu budowlanego z zadeklarowanymi właściwościami użytkowymi. Z deklaracją właściwości użytkowych łączy się domniemanie prawne, że deklaracja ta została sporządzona w sposób prawidłowy oraz jest dokładna i wiarygodna, w związku z czym stanowić może podstawę do oznakowania wyrobu budowlanego znakiem „CE”.
Wyrób budowlany opatrzony znakiem „CE” jest dopuszczony do obrotu.
Treść oraz forma deklaracji właściwości użytkowych została określona w załączniku nr III do Rozporządzenia CPR. Jego pierwotne brzmienie zakładało bardziej restrykcyjną formę Deklaracji. Ponadto wiele jej elementów pozostawiono bez wyjaśnień, co dodatkowo utrudniało prawidłowe jej stosowanie wraz z wejściem w życie Rozporządzenia CPR. W oparciu o upoważnienie określone w art. 61 Rozporządzenia CPR Komisja, w dniu 21 lutego 2014 r. , dokonała zmian w treści załącznika III, upraszczając oraz uelastyczniając treść deklaracji. Wraz z ww. zmianami dodana została pełna instrukcja opisująca każdy z elementów Deklaracji właściwości użytkowej i ułatwiająca jej prawidłowe sporządzenie.
Powyższa poprawka konieczna była również z uwagi na trudny do spełnienia obowiązek wskazania nr serii (typu lub partii) produktu. Spełnienie tego obowiązku było szczególnie utrudnione wobec dystrybutorów lub importerów, którzy nie są uprawnieni do dokonywania żadnych zmian w treści deklaracji właściwości użytkowych, w tym do uzupełniania jej elementów.
Wraz z wejściem w życie Rozporządzenia CPR pojawił się problem udostępniania deklaracji właściwości użytkowych w formie elektronicznej, poprzez jej publikację na stronie internetowej producenta, co stanowi odstępstwo od obowiązku przekazywania deklaracji właściwości użytkowych w formie papierowej lub elektronicznej wraz ze sprzedawanym wyrobem. Możliwość publikowania deklaracji na stronie internetowej producenta wynikała z treści art. 7 ust. 3 Rozporządzenia CPR, lecz uzależniona została od wydania przez Komisję odpowiednich aktów delegowanych. Stosowna regulacja została uchwalona 30 października 2013 r. i weszła w życie 30 maja 2014 r. Zgodnie z jej treścią, przekazanie deklaracji właściwości użytkowych poprzez jej udostępnienie na stronie internetowej odpowiedzialnego podmiotu gospodarczego (producenta, dystrybutora, importera lub upoważnionego przedstawiciela) jest dozwolone, o ile spełniony zostanie szereg obowiązków producenta, m.in. zapewnienie niezmienności treści deklaracji, stałego dostępu do niej poprzez Internet oraz przekazania instrukcji dotyczącej dostępu do strony internetowej. Ostatni z wymogów określany jest jako obowiązek jednoznacznego przedstawienia sposobu uzyskania dostępu do deklaracji właściwości użytkowych. Z powyższego zapisu – co może sugerować jego dosłowne angielskie brzmienie – nie wynika uprawnienie do ograniczania dostępu do deklaracji właściwości użytkowych pod warunkiem dokonania odpowiednich rejestracji w serwisie internetowym obowiązanego podmiotu (np. hasło, login).
Jak opisano w wyjaśnieniach Komisji, na podstawie ww. aktu prawnego Komisja nie może narzucić obowiązku otwartego dostępu do deklaracji właściwości użytkowych. Podmioty gospodarcze zgodnie z art. 7 Rozporządzenia CPR są zobowiązane do dostarczenia deklaracji tylko faktycznym nabywcom wyrobów budowlanych, a publikacja dla szerszego grona odbiorców nie stanowi działania wbrew prawu . Co ważne, producenci mają obowiązek zapewnić powiązanie każdej deklaracji właściwości użytkowych z konkretnym wyrobem budowlanym poprzez prawidłowe oznaczenie deklaracji niepowtarzalnym kodem identyfikacyjnym typu wyrobu.
Jak wyżej wskazano, prawidłowo sporządzona deklaracja właściwości użytkowych stanowi podstawę do oznakowania wyrobu budowlanego znakiem „CE”. Należy pamiętać, że dopiero oznakowany wyrób budowlany wraz z dostarczoną deklaracją właściwości użytkowych (w formie papierowej lub elektronicznej) stanowi wyrób budowlany prawidłowo dopuszczony do obrotu.
Brak któregokolwiek z ww. elementów np. sprzedaż wyrobu z prawidłowo sporządzoną deklaracją właściwości użytkowych, ale bez oznakowania znakiem „CE” stanowi wadliwe dopuszczenie do obrotu (pomimo wykonania wszystkich wymaganych prawem badań).
Producent, który nie dochowuje powyższych obowiązków powinien zostać wezwany przez właściwe organy państwowe do usunięcia braków. W wypadku kontynuowania przez Producenta takich działań niedozwolonych (tj. niezgodnych z Rozporządzeniem CPR), państwo członkowskie, w którym dochodzi do naruszenia, powinno podjąć wszelkie środki mające na celu ograniczenie lub zakazanie udostępniania takiego wyrobu budowlanego oraz zapewnienie jego wycofanie z obrotu.
II. Dopuszczenie wyrobów budowlanych nieobjętych zharmonizowanymi specyfikacjami technicznym.
Pozostałe wyroby budowlane tj. wyroby nieobjęte zharmonizowanymi specyfikacjami technicznymi, podlegają dopuszczeniu zgodnie z regulacjami poszczególnych krajów członkowskich Unii Europejskiej. Polskie zasady dopuszczenia do obrotu wyrobu budowlanego określono w art. 5 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o wyrobach budowlanych (Dz. U. z 2014 r. nr 883), dalej zwaną ustawą o wyrobach budowlanych. Wyroby te są dopuszczone do obrotu w Polsce o ile spełniają wymagania podstawowe oraz:
- zostały oznaczone znakiem budowlanym „B” lub
- zostały legalnie wprowadzone do obrotu w innym kraju członkowskim Unii Europejskiej lub kraju członkowskim EFTA, ale w takim wypadku należy do wyrobu budowlanego dołączyć informację o jego właściwościach użytkowych oznaczonych zgodnie z przepisami państwa, w którym wyrób został wprowadzony do obrotu oraz instrukcje stosowania i obsługi oraz informacje dotyczące zagrożenia dla zdrowia i bezpieczeństwa, jakie wyrób ten stwarza podczas stosowania i użytkowania.
Pierwsza ze wskazanych dróg dopuszczenia do obrotu, tj. poprzez oznakowanie wyrobu budowlanego znakiem budowlanym „B” stanowi rozwiązanie opierające się na polskich przepisach oraz normach technicznych. Oznakowanie znakiem budowlanym „B” dozwolone jest o ile producent (lub jego upoważniony przedstawiciel) dokonał oceny zgodności (art. 7 ustawy o wyrobach budowlanych) i wydał na swoją wyłączną odpowiedzialność krajową deklarację zgodności z Polską Normą wyrobu albo aprobatą techniczną w wypadku wyrobów dla których nie ustanowiono Polskiej Normy wyrobu.
Krajowa deklaracja zgodności sporządzana jest w oparciu o wzór ustanowiony w Rozporządzeniu wydanym przez Ministra Infrastruktury .
Schemat postępowania w wypadku dopuszczenia wyrobów budowlanych nieobjętych zharmonizowanymi specyfikacjami technicznymi jest podobny jak w wypadku wyrobów nimi objętych. Jednakże, w odróżnieniu do regulacji wynikających z Rozporządzenia CPR, producent nie ma obowiązku przekazywania wraz z wyrobem budowlanym krajowej deklaracji zgodności. Jedynym elementem stanowiącym o prawidłowym dopuszczeniu jest znak budowlany „B” trwale naniesiony na wyrobie budowlanym, etykiecie na nim przymocowanej, opakowaniu lub dokumencie handlowym, o ile z przyczyn technicznych nie jest możliwe oznakowanie wyrobu.
Krajowa deklaracja zgodności stanowi dokument pomocniczy w wypadku dokonywanej u producenta kontroli wyrobów budowlanych, nie powinna jednak stanowić podstawy do zakupu lub sprzedaży wyrobu.
Druga ze wskazanych dróg, przewiduje udostępnienie wyrobów budowlanych w oparciu o ich wcześniejsze legalne udostępnienie w innym kraju członkowskim Unii Europejskiej lub kraju członkowskim EFTA.
Regulacja ta stanowi implementację Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 764/2008 z dnia 9 lipca 2008 r. ustanawiającego procedury dotyczące stosowania niektórych krajowych przepisów technicznych do produktów wprowadzonych legalnie do obrotu w innym państwie członkowskim oraz uchylające decyzję nr 3052/95/WE (dalej Rozporządzenie WE 764/2008).
Regulacja ma na celu przede wszystkim przeciwdziałanie działaniom krajowym, które mogłyby doprowadzić do niesprawiedliwego ograniczenia dostępu do rynku przedsiębiorcom zagranicznym. Rozporządzenie WE 764/2008 przewiduje, że Państwa chcąc ograniczyć dostęp do rynku konkretnemu przedsiębiorcy powinny wskazać konkretny wymóg techniczny (np. normę techniczną), którego dany wyrób nie spełnia (art. 6 Rozporządzenia WE 764/2008). Ponadto Państwa członkowskie powinny uznawać wzajemne wyniki badań i certyfikaty w zakresie w jakim odpowiadają one wymogom krajowym (zgodnie z Rozporządzeniem WE nr 765/2008) .
Należy podkreślić, że regulacja wynikająca z Rozporządzenia WE nr 764/2008, nie zabrania państwom członkowskim Unii Europejskiej uchwalania własnych wymogów jakie musi spełnić wyrób budowlany nieobjęty zharmonizowanymi specyfikacjami technicznymi. W związku z powyższym polski ustawodawca wyraźnie wskazał, że wyrób budowlany musi spełniać wszystkie przepisy wynikające z prawa budowlanego, niezależnie od tego, czy zostały dopuszczone do obrotu poprzez oznakowanie znakiem budowlanym „B”, czy w związku z wcześniejszym, legalnym udostępnieniem wyrobu w kraju UE.
Wymóg ten został wyraźnie określony w treści przepisu art. 5 ust. 3 ustawy o wyrobach budowlanych, zgodnie z którym może być dopuszczony do obrotu wyrób budowlany, którego właściwości użytkowe umożliwiają spełnienie wymagań podstawowych przez obiekty budowlane zaprojektowane i budowane w sposób określony w przepisach techniczno-budowlanych, oraz zgodnie z zasadami wiedzy technicznej.
Procedurę dopuszczeniową w dużym uproszczeniu obrazuje niniejszy wykres.
Autor: Marcin Winter, prawnik z Kancelarii Makuliński Moczydłowski Rostafiński Włodawiec Kancelaria Radców Prawnych i Adwokatów „Prokurent” Spółka Partnerska
Procedura dopuszczenia seryjnie produkowanych wyrobów budowlanych
Podstawa prawna:
