Dnia 9 lutego 2023 r. do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej wpłynął poselski projekt Ustawy o zmianie ustawy o zdrowiu publicznym. Nowelizacja ustawy z dnia 11 września 2015 r. o zdrowiu publicznym (Dz. U. z 2022 r. poz. 1608) miała na celu wprowadzenie następujących zmian:

• ograniczenie możliwości reklamowania i promocji w enumeratywnie wskazanych kanałach dotarcia do konsumentów napojów z dodatkiem kofeiny lub tauryny, które należy rozumieć jako napój będący środkiem spożywczym, w którego składzie znajduje się kofeina w proporcji przewyższającej 150 mg/l lub  tauryna, z wyłączeniem substancji występujących w nich naturalnie;
• całkowity zakaz sprzedaży takich napojów osobom poniżej 18 roku życia, na terenie szkół i innych jednostek systemu oświaty, a także automatów;
• sankcjonowanie czynności związanych ze sprzedażą oraz promocją takich napojów.

W trakcie procesu legislacyjnego dokonano licznych poprawek.

Zanim Ustawa z dnia 17 sierpnia 2023 r. o zmianie ustawy o zdrowiu publicznym oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2023 r. poz. 1718) otrzymała ostateczne brzmienie – uchylono rozwiązania dotyczące zakazu reklamy i promocji napojów z dodatkiem kofeiny lub tauryny, skreślono art. 12o projektowanej ustawy odnoszący się do sankcji za łamanie postanowień art.12 m ust. 14 dotyczących zakazów reklamy i promocji napojów z dodatkiem kofeiny lub tauryny (pokreśloną, że koniecznie jest uzyskanie notyfikacji Komisji Europejskiej).

Do sprawy notyfikacji na posiedzeniu Komisji Zdrowia dnia 12 lipca 2023 r. odniósł się Poseł Kamil Bortniczuk, który stwierdził, że „(…) wszystkie kraje, które występują o taką notyfikację z tymi przepisami, otrzymują taką notyfikację jednak po procesie trwającym minimum pół roku”. W trackie praca legislacyjnych inne brzmienie projektowanej ustawy otrzymał art. 12p ust. 1, przepis regulujący kwestie odpowiedzialności karnej za sprzedaż napoju z dodatkiem kofeiny lub tauryny, aby ujednolicić sankcje za łamanie postanowień art. 12n ust.1.

Stanowisko w sprawie przedstawił również Wojciech Zgliczyński, specjalista ds. społecznych w Biurze Analiz Sejmowych, który stwierdził, iż przewidziane sankcje za łamanie ograniczeń reklamy i sprzedaży wydają się nieproporcjonalne w stosunku do czynów.

Podobne stanowisko zajął I Zastępca Prokuratora Generalnego Prokurator Krajowy Dariusz Barski, który krytycznie ocenił sankcje przewidziane w nowych typach czynów zabronionych zawartych w art. 12o i 12p projektowanej ustawy oświadczając, iż „sankcje przewidziane w projekcie obejmują niestosowaną systemowo możliwość kumulatywnego wymierzenia grzywny oraz kary pozbawienia wolności” – tym samym odpowiedzialność karna byłaby surowsza niż w przypadku sprzedaży napojów alkoholowych.

Uwzględnione zostały również zastrzeżenia Prezydium Naczelnej Rady Lekarskiej odnoszące się do zapisu ze stenogramu: „na terenie szkół i innych jednostek systemu oświaty”. Doprecyzowano zapis mając na względzie art. 2. ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (Dz. U. z 2023 r. poz. 900 i 1672).

Ponadto została zatwierdzona propozycja oznakowania opakowań jednostkowych napojów z dodatkiem kofeiny lub tauryny informacją o treści „Napój energetyczny” lub „Napój energetyzujący”, który pojawił się już po I czytaniu w komisjach w Sprawozdaniu Komisji Zdrowia o poselskim projekcie ustawy o zmianie ustawy o zdrowiu publicznym.

Na uwagę zasługuje krótki okres vacatio legis, w którym podmioty dotknięte nową regulacją będą zobowiązane do dostosowania opakowań ww. napojów do wymogów ustawowych.

Ustawa z dnia 17 sierpnia 2023 r. o zmianie ustawy o zdrowiu publicznym oraz niektórych innych ustawach (Dz. U. z 2023 r. poz. 1718)  weszła w życie z dniem 1 września 2023 r., z wyjątkiem art. 1, który wchodzi w życie z dniem 1 stycznia 2024 r.

Ustawodawca wskakuje na konieczność ograniczenia dostępu do napojów charakteryzujących się wysoką zawartością kofeiny lub tauryny dla dzieci i młodzieży.

W głównej mierze niepokój wzbudza skala spożycia tego typu napojów przez wspomnianą grupę konsumentów. Pozycję tą podkreślają badania przeprowadzone przez EFSA (European Food Safety Authority), które wskazują na konsumpcję napojów energetycznych wśród młodzieży na poziomie 68% (n=31070, wiek 18-10 lat), zwłaszcza w grupie wiekowej 15-18 lat (73%). Warto podkreślić, iż w przypadku dzieci w wieku 6-10 lat spożycie napojów tego typu szacowane jest na poziomie około 18% (n=4960). W Polsce natomiast odpowiednio 73% i 12%.

W literaturze podkreśla się, że są to napoje bezalkoholowe, gazowane zawierające w składzie najczęściej kofeinę i taurynę jako substancje o właściwościach psychoaktywnych,  w zestawieniu z innymi składnikami, takimi jak inozytol, glukuronolakton, guarana, witaminy z grupy B, cukry proste i substancje słodzące wykazują działanie pobudzające, niwelujące objawy zmęczenia oraz stymulujące ośrodkowy układ nerwowy. Jednakże  proporcje ich zestawiania w popularnych napojach energetycznych budzą wątpliwość odnośnie pozytywnego wpływu na funkcje poznawcze oraz nastrój. Szczególnie akcentuje się negatywny wpływ spożycia napojów energetyzujących wynikający z obecności wysokiej ilości kofeiny, cukru oraz obecności aspartamu (najczęściej stosowana substancja słodząca w tego rodzaju napojach). Liczne badania (metaanaliza 32 badań naukowych, w których łącznie wzięło udział 96 549 osób) wskazują, iż większość konsumentów spożywających napoje energetyczne to osoby w wieku poniżej 19 lat, a w grupie wiekowej 11-19 lat najczęstszymi niepożądanymi objawami spożycia napojów energetyzujących jest bezsenność (35,4%), stres (35,4%) i nastrój depresyjny (23,1%). Z uwagi na potencjalne działanie toksyczne składników aktywnych zawartych w napojach energetycznych i ich zdolność ingerencji w procesy biochemiczne zachodzące w organizmie są one szczególnie niebezpieczne dla dzieci i młodzieży. Ponadto w badaniach wskazuje się na możliwy związek ich spożywania z rozwojem chorób cywilizacyjnych, takich jak choroby układu krążenia, otyłość, cukrzyca, próchnica zębów, czy uzależnienia.             

Mając na uwadze przywołane dane literaturowe i publikacje naukowe zasadne wydaje się podjęcie działań ograniczających szkodliwy wpływ spożywania napojów energetycznych na zdrowie dzieci i młodzieży.

Autorzy:

Piotr Włodawiec – Radca prawny / Starszy Partner

Weronika Szewc – Inżynier Technologii Żywności

Źródła:

1. Projekt Ustawy o zmianie ustawy o zdrowiu publicznym z dnia 9 lutego 2023 r.
2. Kancelaria Sejmu, Biuro Komisji Sejmowych – Pełny zapis przebiegu posiedzenia Komisji Zdrowia (nr 266) z dnia 12 lipca 2023 r.
3. Wojciech Zgliczyński specjalista ds. społecznych w Biurze Analiz Sejmowych – Opinia merytoryczna do poselskiego projektu ustawy o zmianie ustawy o zdrowiu publicznym (druk nr 3258) z dnia 5 czerwca 2023 r.
4. Dariusz Barski I Zastępca Prokuratora Generalnego Prokurator Krajowy – Opinia do druku nr 3258
5. Stanowisko Nr 13/23/P-IX Prezydium Naczelnej Rady Lekarskiej z dnia 24 lutego 2023 r. w sprawie projektu ustawy o zmianie ustawy o zdrowiu publicznym
6. Opinia Sądu Najwyższego do projektu ustawy o zmianie ustawy o zdrowiu publicznym z dnia 21 marca 2023 r.
7. Sprawozdanie Komisji Zdrowia o poselskim projekcie ustawy o zmianie ustawy o zdrowiu publicznym (druk nr 3258) z dnia 12 lipca 2023 r.
8. Uchwała Senatu Rzeczypospolitej polskiej z dnia 28 lipca 2023 r. w sprawie ustawy o zmianie ustawy o zdrowiu publicznym oraz niektórych innych ustaw
9. Zucconi S., Volpato C., Adinolfi F., Gandini E., Gentile E., Loi A., Fioriti L.: „ Gathering consumption data on specific consumer groups of energy drinks”. Supporting Publications 2013:EN-394
10. Anyżewska A., Lewczuk J. 2022: Napoje energetyzujące – charakterystyka, rozpowszechnienie, konsekwencje zdrowotne. s. 255-275
11. Ariffin H., Qing Chong X., Nee Chong P., Nwabueze Okechukwu P. 2022: Is the consumption of energy drink beneficial or deterimental to health a comprehensive review? Bulletin of the National Reseach Centre, 46, nr 163, 1-28
12. Nadeem I.M., Shanmugaraj A., Sakha E., Horner N.S., Ayeni O.R., Khan M. 2021: Energy drinks nad their adverse health effects: a systematic review and meta-analysis. Sport Health, 13, nr 3, 265-277