System śledzenia w sektorze wieprzowiny nie jest tak dobrze rozwinięty, jak omówiony wcześniej system obowiązujący względem bydła i mięsa wołowego. Przede wszystkim podlega zasadom ogólnym traceability dla całego sektora spożywczego. Niemniej jednak ustawodawca UE wprowadził pewne odrębne wymagania odnośnie identyfikacji i rejestracji trzody chlewnej, jak i znakowania mięsa wieprzowego.

SYSTEM IDENTYFIKACJI I REJESTRACJI ŚWIŃ

Minimalne wymagania w tym zakresie wprowadziła dyrektywa Rady nr 2008/71/WE z dnia 15 lipca 2008 r. o identyfikacji i rejestracji świń (zwana dalej dyrektywą). Mają one postać zbioru zasad, których przestrzeganie muszą zapewnić na swoim terytorium jej adresaci (państwa UE). Tworzą one swoisty „szkielet” systemu, którego uzupełnienie w elementy szczegółowe pozostawiono państwom członkowskim UE. Co ważne, dyrektywa nie znajduje zastosowania do dzików wolno żyjących.

Obowiązkowa identyfikacja świń w UE obejmuje prowadzenie przez każde państwo wykazu podmiotów prowadzących hodowlę tych zwierząt na jego terytorium, prowadzenie rejestrów zwierząt w gospodarstwie przez samych hodowców oraz znaki identyfikacyjne dla zwierząt.

Wykaz podmiotów zajmujących się hodowlą określa przede wszystkim hodowców. Zawiera też oznaczenie gospodarstwa narodzin zwierzęcia lub gospodarstwa jego przeznaczenia, w przypadku świń przywożonych z państw spoza UE. Dane podmiotu muszą pozostać w wykazie aż 3 lata od zaprzestania hodowli w danym gospodarstwie. Dopiero wtedy mogą zostać wykreślone. Dyrektywa przewiduje zwolnienia z wpisu do rejestru dla osób fizycznych hodujących jedną świnię na użytek własny lub do własnej konsumpcji. Dotyczy to jednak tylko tych państw, którym zezwoliła na to Komisja Europejska.

Rejestr prowadzony dla każdego gospodarstwa zawiera informacje o przewozie zwierząt (aktualna ilość zwierząt uwzględniająca każde wprowadzenie i wykreślenie z rejestru). Hodowca wpisuje do niego dane dotyczące miejsca pochodzenia i przeznaczenia zwierzęcia oraz daty wszystkich przewozów, a także odnotowuje znaki identyfikacyjne. Na żądanie władz musi udostępnić wszelkie posiadane informacje o zwierzętach, które posiadał, hodował, transportował, wprowadził do obrotu lub ubił. Te same informacje przekazuje w formie dokumentu osobie prowadzącej targowisko lub spęd razem z przekazywanymi w jej ręce świniami. Prowadzący targowisko lub spęd staje się tymczasowym hodowcą tych zwierząt.

Ostatnim elementem systemu są znaki identyfikacyjne, czyli kolczyki lub tatuaż. Wymaga się by każde zwierzę zostało w nie zaopatrzone przed opuszczeniem gospodarstwa, w którym się narodziło. Hodowca jest zobowiązany odnotowywać wszystkie znaki w swoim rejestrze, a to z kolei pomaga powiązać zwierzę z ww. wykazem hodowców. Znaki identyfikacyjne muszą zostać wymienione także we wszystkich dokumentach towarzyszących zwierzętom. Kolczyki lub tatuaże nie mogą być dowolnie zmieniane, ani usuwane bez zezwolenia właściwych władz państwa UE.

Świnie pochodzące spoza UE muszą na wstępie przejść badania weterynaryjne. Są one wymagane także przed jakąkolwiek rejestracją. W ciągu 30 dni od przeprowadzenia badań, a zawsze przed przewozem zwierząt muszą one zostać zaopatrzone w znaki identyfikacyjne zgodne z przepisami unijnymi.

Przy każdej zmianie znaków identyfikacyjnych musi zostać zachowana ciągłość pomiędzy dotychczasowym a nowym znakiem, odnotowana odpowiednio w rejestrze prowadzonym przez hodowcę.

Każda dyrektywa wiąże państwa UE tylko co do celu pozostawiając im swobodę wyboru środków dla jego osiągnięcia. System opisany wyżej stanowi wzór dla krajowych systemów rejestracji i identyfikacji.

W Polsce wykaz hodowców przybrał formę rejestru w systemie informatycznym. Wraz z innymi rejestrami oraz bazami danych stanowi element polskiego „rejestru zwierząt gospodarskich oznakowanych” obejmującego informacje dotyczące wszystkich oznakowanych zwierząt gospodarskich, siedzib ich stad, a w przypadku świń dodatkowo posiadaczy i dostawców. Jego prowadzeniem zajmuje się ARiMR. Zgodnie z przepisami omówionej wyżej dyrektywy dane siedziby stada, zakładów przetwórczych oraz spalarni zwłok zwierząt mogą być usunięte z rejestru dopiero po upływie 3 lat od dnia zaprzestania utrzymywania świń. Każda siedziba stada, rzeźnia, zakład przetwórczy czy spalarnia musi zostać zgłoszona do ARiMR, od której otrzymuje odpowiedni numer identyfikacyjny.

W tym miejscu należy podkreślić, iż system identyfikacji świń w Polsce (i w całej UE) tworzy powiązanie zwierząt z konkretnym gospodarstwem – siedzibą stada, bez nadawania każdemu zwierzęciu z osobna niepowtarzalnego numeru identyfikacyjnego. Możliwość śledzenia dotyczy więc drogi jaką przebywa zwierzę od siedziby stada narodzin/ przeznaczenia do kolejnych posiadaczy, dostawców, itd. Numer identyfikacyjny zwierzęcia oznacza w tym przypadku numer siedziby stada narodzin lub stada pierwszej rejestracji świni. Numer ten musi umożliwiać ustalenie miejsca pochodzenia zwierzęcia.

Posiadacz świń ma 30 dni na zgłoszenie do ARiMR faktu zwiększenia lub zmniejszenia liczebności stada, o ile nie nastąpił w związku z narodzinami nowych zwierząt, czy też ich przywozem z państw UE lub spoza UE. Zgłasza też dokonanie uboju. Podaje przy tym liczbę świń jakie przybyły lub ubyły ze stada. Żadnych obowiązków identyfikacyjnych nie mają natomiast osoby zajmujące się transportem. „Mapa” jaka powstaje w wyniku umieszczenia odpowiednich informacji w księdze rejestracji świń (polska wersja rejestru prowadzonego przez hodowców) obejmuje miejsca docelowe, do których zwierzęta są transportowane. Spalarnie i zakłady przetwórcze są zobowiązane dokonać zgłoszenia unieszkodliwienia zwłok świni w ciągu 7 dni od tego wydarzenia.

Znak identyfikacyjny świni stanowi tatuaż z numerem identyfikacyjnym na grzbiecie lub w obu małżowinach usznych zwierzęcia bądź kolczyk z takim numerem zakładany na lewą małżowinę świni.

Posiadacze świń sami nabywają kolczyki dla swoich zwierząt od uprawnionych dostawców, a następnie zgłaszają fakt oznakowania do ARiMR. Nie są związani żadnym ścisłym terminem- muszą oznakować zwierzę przed opuszczeniem przez nie siedziby stada. Tak samo postępują wobec zwierząt wwiezionych do RP z terytorium innego państwa. Nowa identyfikacja nie jest konieczna, gdy miejscem przeznaczenia świni jest rzeźnia w Polsce a ubój nastąpi w ciągu 30 dni od wykonania granicznego badania weterynaryjnego. W takim przypadku nie dokonuje się też zgłoszenia do ARiMR faktu wwozu zwierzęcia do Polski. W pozostałych przypadkach nowy posiadacz ma na to 7 dni od zdarzenia. Jest to odrębne zgłoszenie w stosunku do zgłoszenia zmian liczebności stada.

Nadzór nad identyfikacją i rejestracją świń prowadzą organy Inspekcji Weterynaryjnej.

Za niezgłoszenie świń do ARiMR celem rejestracji siedziby stada, za niezgłoszenie unieszkodliwienia zwłok świni w ciągu 7 dni, nieoznakowanie świni zgodnie z unijnymi i polskimi przepisami, niezgłoszenie wwozu zwierzęcia do ARiMR w ciągu 7 dni, wprowadzenie do obrotu a nawet nabycie nieoznakowanych świń grozi w polskim prawie kara grzywny. Wymierza się ją na podstawie przepisów kodeku postępowania w sprawach o wykroczenia.

ETYKIETOWANIE MIĘSA WIEPRZOWEGO

Dotychczas znakowanie mięsa wieprzowego nie podlegało żadnemu specjalnemu reżimowi prawnemu. Etykiety musiały odpowiadać ogólnym wymogom określonym w przepisach prawa UE i prawa polskiego. Obecnie te wymogi określa rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady nr 1169/2011/UE z dnia 25 października 2011 roku w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności oraz zmiany niektórych innych aktów prawnych UE. Jego przepisy weszły w życie z dniem 13 grudnia 2014 r.

Kolejne zmiany zaczną obowiązywać już od 1 kwietnia 2015 r. Z tym dniem zaczną być stosowane przepisy rozporządzenia wykonawczego Komisji ustanawiającego zasady stosowania rozporządzenia (UE) nr 1169/2011/UE.

Rozporządzenie nr 1169/2011/UE wprowadziło wymóg umieszczania na etykiecie mięsa świeżego, schłodzonego oraz mięsa zamrożonego informacji o kraju lub miejscu jego pochodzenia. Rozporządzenie wykonawcze dookreśla zasady realizacji tego obowiązku.

Ze względu na brak obowiązku odnotowywania faktu narodzenia świni i nadawania jej indywidualnego numeru identyfikacyjnego niemożliwe było wprowadzenie systemu znakowania podobnego temu obowiązującemu w sektorze wołowiny.

Na etykiecie mięsa wieprzowego musi się przede wszystkim znaleźć kod partii identyfikujący konkretny kawałek mięsa/jego opakowanie, które trafia do rąk konsumentów. Podmioty odpowiedzialne za pakowanie lub etykietowanie mięsa muszą zapewnić powiązanie tego kodu z odpowiednią partią lub partiami mięsa, z których pochodzi mięso w opakowaniu lub partii oznaczonej etykietą. Partia nie może przy tym przekraczać jednodniowej produkcji w jednym przedsiębiorstwie.

Przepisy unijne przewidują jakie oznaczenia powinny się znaleźć na etykiecie mięsa wieprzowego w poszczególnych przypadkach:

• Miejsce chowu: (nazwa państwa UE lub państwa spoza UE)”:
  – jeżeli wiek zwierzęcia poddawanego ubojowi przekracza 6 miesięcy, państwo UE lub państwo spoza UE, w którym miał miejsce ostatni etap chowu wynoszący co najmniej cztery miesiące,
  – jeżeli wiek zwierzęcia poddawanego ubojowi nie przekracza 6 miesięcy, a masa ciała żywego zwierzęcia wynosi co najmniej 80 kg, państwo UE lub państwo spoza UE, w którym miał miejsce etap chowu po uzyskaniu przez zwierzę masy 30 kg,
  -jeżeli wiek zwierzęcia poddawanego ubojowi nie przekracza 6 miesięcy, a masa żywego zwierzęcia wynosi mniej niż 80 kg, państwo UE lub państwo spoza UE, w którym miał miejsce cały chów;
• Miejsce uboju: (nazwa państwa UE lub państwa spoza UE)”- wskazuje się konkretne państwo, w którym nastąpił ubój zwierzęcia;
• Pochodzenie: (nazwa państwa UE lub państwa spoza UE)”- jeśli narodziny, chów i ubój zwierzęcia miały miejsce na terytorium tego samego państwa.

Uproszczonych oznaczeń wskazujących tylko na obszar UE lub spoza UE, bez podawania nazw konkretnych państw, używa się gdy nie zostały spełnione wymogi określone a pkt. a). Ponadto w przypadku, gdy w danym opakowaniu znajdują się kawałki mięsa ze zwierząt różnych gatunków dla każdego należy wskazać osobno miejsce chowu i uboju oraz kod identyfikujący partię. Dla kawałków mięsa pochodzących od świni, ale z różnych partii mięsa należy wskazać osobno kod identyfikujący wszystkie partie, z których te kawałki pochodzą. Nic nie stoi na przeszkodzie by przedsiębiorca zamieścił na etykiecie dane dodatkowe w stosunku do tych podanych wyżej. Muszą one jednak być z nimi zgodne oraz odpowiadać przepisom rozporządzenia nr 1169/2011/UE. Za naruszenie przepisów dotyczących etykietowania wieprzowiny polski ustawodawca wprowadził jedynie karę pieniężną w wysokości do 5-krotnej wartości brutto zakwestionowanej ilości mięsa.