W poprzednich częściach artykułów poświęconych tematyce psychodelików – ustaliliśmy, że substancje psychodeliczne towarzyszą ludzkości od zarania dziejów, manifestując się w różnym stopniu w zależności od kultury, kraju i okresu historycznego. Wiele doniesień o ich właściwościach i działaniu wzbudziło naukową ciekawość i zainteresowanie wielu badaczy. Jednakże istnienie potencjalnego ryzyka związanego z ich stosowaniem, niewłaściwym użyciem, nadużywaniem przez członków różnych grup społecznych wzbudziło polityczny niepokój.                                                                                                 

Na świecie wystąpiło zjawisko penalizacji psychodelików. W 1966 r. Stany Zjednoczone rozpoczęły kryminalizować posiadanie, sprzedaż i produkcję LSD. Natomiast, już w 1968 r. została uchwalona ustawa Staggersa-Dodda, która zakazała posiadania grzybów psylocybinowych na poziomie federalnym w Stanach Zjednoczonych. Co więcej, w 1970 r. psylocybina została zaklasyfikowana przez amerykańską Agencję ds. Walki z Narkotykami do grupy substancji kontrolowanych z Wykazu I w Ustawie o Substancjach Kontrolowanych. Oznacza to, że „nie mają obecnie akceptowanego zastosowania medycznego i mają wysoki potencjał nadużywania„. Substancje te, uzyskały ten status ze względu na rosnące obawy opinii publicznej przed „złymi podróżami” i nieufność wobec ich kontrkulturowych skojarzeń, poważnie ograniczając wszelkie badania nad ich działaniem i zastosowaniami. W ślad za Stanami Zjednoczonymi poszły inne kraje, które kryminalizując psychodeliki nakładały kolejne ograniczenia. ONZ w „Konwencji o substancjach psychotropowych” z 1971 r. zakazała produkcji i posiadania ww. substancji. Większość państw wprowadziło podobny zakaz pomimo, że substancje te były stosowane przez ludzkość od tysięcy lat.

 Zgodnie z prawem międzynarodowym, żadne rośliny zawierające psylocynę i psylocybinę nie są obecnie kontrolowane na mocy Konwencji o substancjach psychotropowych, zatem sprawy karne są rozstrzygane w odniesieniu do prawa krajowego.  Wraz z rozszerzeniem się zastosowań terapeutycznych można zaobserwować zjawisko odchodzenia od kryminalizacji w wielu zakątkach świata.

W 2001 r. w Portugalii weszło w życie prawo wyraźnie dekryminalizujące wszystkie narkotyki, w tym kokainę i heroinę. Na mocy ogólnokrajowego prawa zażywanie i posiadanie narkotyków w Portugalii na własny użytek, jest nadal prawnie zabronione, ale naruszenie tych zakazów zostało całkowicie usunięte ze sfery karnej i uważane jest wyłącznie za naruszenia administracyjne, choć handel narkotykami nadal stanowi formę przestępstwa.

Kolejnym przejawem dekryminalizacji substancji psychodelicznych na świecie, są działania podjęte przez władze miasta Cambridge w stanie Massachusetts. Zgodnie z ustawodawstwem Cambridge, uchwalonym w lutym 2021 r., kontrolowanie używania psychodelików jest obecnie „jednym z najniższych priorytetów organów ścigania” i nie będą nakładane żadne sankcje karne za posiadanie.

W większości krajów odchodzi się również od karania osób zażywających psychodeliki pochodzenia naturalnego. W Środkowej Afryce (Gabon, Gwinea Równikowa, Kamerun, Republika Konga) jedna z substancji psychoaktywnych naturalnie występujących w roślinie iboga – ibogaina, na ogół nie ma ram prawnych regulujących jej używanie przez rdzenne społeczności w celach ceremonialnych.

Natomiast w Republice Południowej Afryki substancja ta uważana jest za lek, który może być dostarczany przez licencjonowanych specjalistów. Podobnie w Australii, Administracja Produktów Terapeutycznych (z ang. Therapeutic Goods Administration), w skrócie TGA zezwoliła na przepisywanie MDMA na zespół stresu pourazowego – PTSD (ang. Post Traumatic Stress Disorder) oraz psylocybiny na depresję oporną na leczenie. Ponadto, wspomniana ibogaina może być przepisywana w leczeniu uzależnień w Australii. Pojawiają się również inicjatywy oddolne takie jak Decriminalize Denver, dzięki której w maju 2019 r. obywatele tego miasta w referendum przegłosowali dekryminalizację grzybów psylocybinowych, czyniąc miasto Denver w stanie Kolorado, pierwszym miastem USA, które zmniejszyło zagrożenie sankcjami karnymi związanymi z posiadaniem psylocybiny na użytek własny. Zaczynając od Denver, inne miasta i stany dekryminalizowały psychodeliki. W ramach ustawy z 2020 r. Oregon stał się pierwszym stanem USA, które nie tylko zdekryminalizowało psylocybinę, ale także uregulowało i zalegalizowało jej stosowanie.

Obecnie, tylko niektóre kraje europejskie podjęły kroki w kierunku legalizacji lub dekryminalizacji niektórych substancji psychodelicznych. Obecnie psylocybina jest legalna np. w Jamajce, Samoa, czy Nepalu. Wśród krajów, które zdekryminalizowały używanie substancji psychodelicznych, są m.in. Portugalia, Szwajcaria, Hiszpania, Kanada. Są również państwa (m.in. Australia, Stany Zjednoczone, Szwajcaria, Wielka Brytania, Izrael, Kanada), które prowadzą badania nad medycznym zastosowaniem psychodelików. W Stanach Zjednoczonych, American Medical Association przyjęło tymczasowy kod medyczny, który umożliwiłby pracownikom służby zdrowia ubieganie się o zwrot kosztów za świadczenie usług terapii psychodelicznej od stycznia 2024 r. Z kolei w Australii od lipca 2023 r. psylocybina i MDMA mogą być przepisywane na receptę. Otwierają się pierwsze kliniki medyczne poświęcone właśnie substancjom psychodelicznym. Idąc dalej, Wielka Brytania przyznaje paszporty innowacji MAPS za wspomaganą MDMA terapię PTSD, COMPASS Pathways za terapię psilocybinową, COMP360 w leczeniu depresji odpornej na leczenie, a także firmie Small Pharma za SPL026, będący preparatem DMT do leczenia pacjentów cierpiących na duże zaburzenie depresyjne. Rząd brytyjski hojnie finansuje również badania w tym zakresie, przykładowo przeznaczając 1,5 miliona funtów na badania fazy III na rzecz Awakn i ich terapię wspomaganą ketaminą w leczenie zaburzeń związanych z nadużywaniem alkoholu.                                                            

W Polsce głównym aktem prawnym odnoszącym się do substancji psychodelicznych jest Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii. Ustawa reguluje kwestie związane ze zwalczaniem nielegalnej produkcji i dystrybucji substancji prowadzących do narkomanii oraz terapią psychiatryczną dla osób uzależnionych od środków odurzających. Ustawa:

• określa zasady i tryb postępowania w zakresie przeciwdziałania narkomanii;
• wskazuje zadania i uprawnienia organów administracji rządowej oraz jednostek samorządu terytorialnego w zakresie przeciwdziałania naruszeniom prawa dotyczącego obrotu, wytwarzania, przetwarzania, przerobu i posiadania substancji, których używanie może prowadzić do narkomanii;
• wytycza organom lub podmiotom właściwym do wykonania przepisy dotyczące prekursorów narkotykowych oraz nadzoru nad handlem tymi substancjami;
• określa kary za nieprzestrzeganie przepisów ustawy i rozporządzeń związanych z narkotykami.

Wykaz substancji kontrolowanych, których posiadanie, produkcja, przetwarzanie, przewóz i obrót są nielegalne w Polsce bez posiadania odpowiedniego zezwolenia regulowanego ustawą o przeciwdziałaniu narkomanii określa rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 17 sierpnia 2018 r. w sprawie wykazu substancji psychotropowych, środków odurzających oraz nowych substancji psychoaktywnych.

Substancje zawarte w tym wykazie zostały podzielone na grupy w zależności od stopnia ryzyka powstania uzależnienia w przypadku użycia ich w celach pozamedycznych oraz zakresu ich stosowania w celach medycznych. Większość substancji psychodelicznych została zaliczona do grupy I-P, jest to grupa związków nie mająca zastosowań w medycynie, ponadto wykazująca duży potencjał nadużywania (niebezpieczne i uzależniające) i są wyłączone z obrotu farmaceutycznego. Mogą być jedynie wykorzystywane w celu prowadzenia badań naukowych. Jednakże, część substancji psychodelicznych, tj. salwinoryna A, ketamina, 2C-B zaliczona została do grupy II-P, zatem mogą być stosowane w celach medycznych, przemysłowych lub prowadzenia badań. Na podstawie przepisów ustawy z dnia 6 września 2001 r. prawo farmaceutyczne substancje z grupy II-P mogą posiadać i stosować określone podmioty lecznicze, jeżeli zostały dopuszczone do obrotu jako produkty lecznicze na podstawie przepisów niniejszej ustawy oraz po uzyskaniu zgody wojewódzkiego inspektora farmaceutycznego.

W Polsce psylocybina i psylocyna, są wymienione w wykazie jako nielegalne, zatem konsumpcja, posiadanie, czy też handel grzybami psylocybinowymi są zabronione i powiązane z poważnymi konsekwencjami karnymi. Jednakże, prawo nie zabrania posiadania, czy też sprzedaży w celach badawczych specyficznej kategorii produktów, tzw. growkitów, które nie zawierają substancji niedozwolonych zgodnie z polskim prawem. Są to gotowe zestawy z zaszczepioną grzybnią wybranych odmian grzybów psylocybinowych, które można nabyć w sklepach stacjonarnych, jak i internetowych. Należy jednakże podkreślić, że nie można dopuścić do powstania dojrzałych owocników zabierających psylocybinę, których konsumpcja, posiadanie, czy handel są surowo karane w myśl ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii.

W rozumieniu ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii zakazuje się:

• wytwarzania, przywozu i wprowadzania do obrotu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej środków zastępczych, czyli produktów zawierających substancje o działaniu na ośrodkowy układ nerwowy, które mogą być użyte w takich samych celach jak środek odurzający, substancja psychotropowa lub nowa substancja psychoaktywna, których wytwarzanie i wprowadzanie do obrotu nie jest regulowane na podstawie przepisów odrębnych; do środków zastępczych nie stosuje się przepisów o ogólnym bezpieczeństwie produktów.
• prowadzenia dzielności w zakresie wytwarzania, przetwarzania, przerabiania, przywozu, wewnątrzwspólnotowej dostawy lub wewnątrzwspólnotowego nabycia oraz wprowadzania do obrotu nowej substancji psychoaktywnej, przez podmioty, które nie spełniają ściśle określonych prawnie wymagań.

Za wytwarzanie lub wprowadzanie do obrotu handlowego na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej środka zastępczego, podmiot podlega karze pieniężnej w wysokości od 20 000 zł do 1 000 000 zł. Do wydawania decyzji o nałożeniu kary pieniężnej uprawniony jest właściwy ze względu na miejsce prowadzonej działalności Państwowy Inspektor Sanitarny, zgodnie art.52a ust. 2 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii.

Ponadto, nieprzestrzeganie przepisów uregulowanych niniejszą ustawą powiązane jest z poważnymi konsekwencjami karnymi. W zależności od stopnia zawinienia oskarżonego i stopnia szkodliwości społecznej czynu – wymierzona kara może wiązać się z nałożeniem grzywny i/lub ograniczeniem wolności albo pozbawieniem wolności. Istotną kwestią w wymiarze kary jest waga wypadku oraz ilość środków odurzających lub substancji psychoaktywnych będących przedmiotem czynu. W tym względzie istotne jest ustalenie czym jest „znaczna ilość”. Przepisy karne nie precyzują tego pojęcia, i nie wskazują konkretnej, ustawowej dolnej wartości. Wykładnia pojęcia „znaczna ilość” została określona w orzecznictwie sądów. Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 23 września 2009 r., I KZP 10/09, stwierdził, że: ”jest to taka ilość środków odurzających lub substancji psychotropowych, która mogłaby jednorazowo zaspokoić potrzeby co najmniej kilkudziesięciu osób uzależnionych”. Sąd Najwyższy wskazał, że „to będzie różna ilość, w zależności od rodzaju środka”.

Według Sądu Rejonowego w Golubiu-Dobrzyniu II Wydział Karny w wyroku z dnia 11 grudnia 2017 r., sygn.. akt II K 139/17, „ilość 100g marihuany kryteria te spełnia, skoro zwyczajowo marihuana sprzedawana jest w porcjach handlowych 1 lub 0,5 grama”. W stosownych przypadkach istnieje możliwość złagodzenia kary. W tym względzie zwraca się uwagę na „wypadek mniejszej wagi”. Za przyjęciem przypadku mniejszej wagi przemawia całościowa ocena stopnia społecznej szkodliwości czynu, podczas której pod uwagę bierze się pod elementy wskazane w art. 115 § 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny.

W razie pytań i wątpliwości związanych z prawem żywnościowym zapraszamy do kontaktu z naszym ekspertem, mec. Piotrem Włodawcem: wlodawiec[at]prokurent.com.pl

Autorzy:

Piotr Włodawiec – Radca prawny / Starszy Partner

Weronika Szewc – Inżynier Technologii Żywności

Paweł Buczyński – Inżynier Technologii Żywności

Źródła:

1. Psychodeliki – wszystko co KAŻDY powinien wiedzieć – zastosowanie, opis i historia w pigułce – wszystko co każdy powinien wiedzieć (goldenteacher.pl)
2. https://www.thecrimson.com/article/2022/2/19/psychedelics-tentative-renaissance/
3. Psychodeliki.org – Polskie Towarzystwo Psychodeliczne
4. https://www.gazetaprawna.pl/wiadomosci/swiat/artykuly/8745009,australia-pierwszym-krajem-ktory-zalegalizowal-medyczne-psychodeliki.html
5. https://mojafirma.infor.pl/biznes/wiadomosci/5742488,psychodeliki.html
6. https://www.niskanencenter.org/psychedelics-and-mental-health-care-what-policymakers-need-to-know/
7. Glenn Greenwald 2009: Drug decriminalization in portugal. Lessons for creating fair and successful drug policies.
8. https://www.bbc.com/future/article/20240320-legal-status-of-psychedelics-around-the-world
9. https://shroomsy.pl/blog/grzyby-halucynogenne-w-polsce#:~:text=W%20naszym%20kraju%20prawo%20dotycz%C4%85ce%20substancji%20psychoaktywnych%20jest,uprawa%20czy%20handel%20grzybami%20halucynogennymi%20jest%20surowo%20zabroniony.
10. https://psychedelic.support/resources/where-can-i-get-legal-psilocybin-in-oregon/